Με αφορμή τη σημερινή ημέρα, 25η Νοεμβρίου, Παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, θυμόμαστε ή ανακαλύπτουμε ορισμένες στιγμές που η Τέχνη «μίλησε» για αυτό το θέμα. Πολύ συχνά στην παρέα μου προκύπτει η συζήτηση για ένα «βαρύ» έργο, μία «ψυχοπλακωτική» παράσταση ή ένα «καταθλιπτικό» τραγούδι. Η θέση όλων των τεχνών στη ζωή μας δεν είναι μόνο δίπλα μας όταν χαιρόμαστε αλλά και όταν πονάμε, φοβόμαστε, απορούμε, θυμώνουμε. Ακόμα περισσότερο, η θέση της τέχνης είναι να αφυπνίζει συνειδήσεις για κάτι που δεν συμβαίνει (ακόμα) στη δική μας ή τη διπλανή πόρτα αλλά που δυνητικά ή σε ένα παράλληλο σύμπαν θα μπορούσε να είχε συμβεί.
Έτσι λοιπόν, έχουμε το ζήτημα της βίας, λεκτικής, σωματικής ή σεξουαλικής, που γυναίκες σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις κοινωνίες και ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικής κατάστασης υφίστανται. Για αυτό το ζήτημα έχουν γυριστεί ρεαλιστικές ταινίες και σειρές, έχουν ανέβει θεατρικές παραστάσεις, έχουν γραφτεί στίχοι και ερμηνευτεί μουσικές. Πώς όμως ένας πίνακας ή ένα γλυπτό θα μπορούσε να αφυπνίσει συνειδήσεις στο θέμα; Παρακάτω θα δείτε τρεις περιπτώσεις από καλλιτέχνες που ευελπιστούν να κάνουν έστω και λίγο καλύτερο τον κόσμο μας μέσα από την έμπνευση, τη σκέψη, την υλοποίηση και την έκθεση του έργου τους.
Θα ήθελα να σταθώ σε ένα σημαντικό σημείο εδώ. Δύο από τους τρεις καλλιτέχνες είναι άντρες, γεγονός που έχει εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσο προβάλλονται αντίστοιχα γυναικεία έργα και για το εάν οι άντρες μπορούν να εκφραστούν πάνω σε ένα θέμα για το οποίο εκ των πραγμάτων δεν έχουν καμία εμπειρία. Το ενδιαφέρον των ανδρών σε αυτό το ζήτημα μόνο θετικά μπορεί να ιδωθεί, ακριβώς για αυτό τον λόγο. Δεν πρόκειται για άλλη μία προσπάθεια επιβολής των αντρών σε έναν ακόμη τομέα, αλλά για μία ένδειξη πως οι γυναίκες αποκτούν «συμμάχους». Είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα καθώς με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζουν οι ίδιοι πως βρίσκονται σε μία προνομιούχα θέση λόγω όλων των κοινωνικών κατασκευασμάτων που τους έχουν εξασφαλίσει και από αυτή τη θέση που βρίσκονται κάνουν ενέργειες για να αναστρέψουν την κατάσταση και όχι να την διαιωνίσουν.
Vahit Tuna - Isimsiz («Χωρίς Όνομα»)
Ο Τούρκος καλλιτέχνης Vahit Tuna συγκλονίζει παγκοσμίως με την εγκατάσταση (installation) «Isimsiz» («Χωρίς Όνομα») που δημιουργεί σε τοίχο της Κωνσταντινούπολης (2019). Ο Tuna τοποθετεί 440 ζευγάρια ψηλοτάκουνα παππούτσια ως ένδειξη μνήμης στις 440 γυναίκες που δολοφονήθηκαν το 2018 στην Τουρκία, σύμφωνα με τις επίσημες μόνο μαρτυρίες. Ο καλλιτέχνης μέσα από αυτή τη δημιουργία προσπάθησε να εξοικειώσει και να ενημερώσει τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης (αλλά και όλου του πλανήτη) για τον όρο γυναικοκτονία, η οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να παραμένει άγνωστη στις αρχές. Αναλογιζόμενοι το τελευταίο, ο τίτλος που δόθηκε στην εγκατάσταση είναι πολύ εύστοχος.
Η χρήση των ψηλοτάκουνων παπουτσιών είναι συμβολική, καθώς εκφράζει ένα από τα έθιμα της χώρας που είναι η τοποθέτηση των παπουτσιών έξω από το σπίτι όταν πεθαίνει κάποιος. Ακόμη, ο Vahit Tuna θέλησε να χρησιμοποιήσει τις γόβες, ένα σύμβολο κατά κύριο λόγο γυναικείο, το οποίο δεν θα έπρεπε να αποπνέει αδυναμία αλλά δυναμισμό και αποφασιστικότητα.
Luciano Garbati - Medusa
Από μικρή ηλικία έχουμε μάθει να συνδέουμε τη μυθική Μέδουσα με την ασχήμια και την κακία. Αυτό το άγαλμα που φιλοτεχνήθηκε ο Luciano Garbati (2008) θέλησε να μας αποκαλύψει και την άλλη πλευρά της ιστορίας, αυτής που θέλει τη Μέδουσα πριν γίνει τέρας να πέφτει στα χέρια του Ποσειδώνα και να βιάζεται μέσα στον ναό της Αθηνάς. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το θύμα δεν δικαιώνεται, αλλά τιμωρείται από την ίδια τη θεά μετατρέποντάς την σε τέρας και στέλνοντάς τη στην εξορία. Γνωρίζατε αυτήν την πλευρά της ιστορίας; Εγώ ομολογώ πως όχι... Χάρη στον Garbati όμως την μαθαίνουμε. Στη δική του εκδοχή, η Μέδουσα στα χέρια της κρατάει το κεφάλι του Περσέα, σε μία τραγική ειρωνεία της ιστορίας αλλά και του αγάλματος που φιλοτεχνήθηκε αιώνες πριν ο Cellini. Μετά από μία δεκαετία στην αφάνεια, η κατάλληλη στιγμή ήρθε ώστε να δει το φως της δημοσιότητας χάρη στο κίνημα #MeToo, καθώς τοποθετήθηκε συμβολικά μπροστά από το δικαστήριο στο οποίο κατηγορήθηκαν για σεξουαλική παρενόχληση άντρες μεταξύ των οποίων και ο Harvey Weinstein. Η Μέδουσα θα βρίσκεται στο Collect Pond Park μέχρι το τέλος του Απριλίου 2021, όταν και θα ολοκληρωθεί η εκδίκαση των υποθέσεων.
Artemisia Gentileschi - Αποκεφαλισμός του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ
Και τώρα ας ταξιδέψουμε πίσω στον μεσαίωνα. Πόσοι/ες από εσάς γνωρίζετε την Artemisia Gentileschi; Πρόκειται για μία γυναίκα ζωγράφο που πρωτοπόρησε κατά τον Μεσαίωνα, οπαδός του Caravaggio, με πατέρα ζωγράφο, τόλμησε να απεικονίσει στον καμβά σκληρές στιγμές από τις οποίες επέζησε, ενώ θέλησε να αφυπνίσει κι άλλες γυναίκες. Η ζωγράφος έπεσε θύμα βιασμού στην εφηβική ηλικία από το δάσκαλό της Agostino Tassi, ο οποίος «γλίτωσε» στην πραγματικότητα, όχι όμως και στους πίνακές της, η θεματική των οποίων χαρακτηρίζεται από την εκδίκηση γυναικών προς τον τύραννό/βιαστή τους, αντλώντας υλικό από διάφορους μύθους και βιβλικές αφηγήσεις. Ένα από αυτά τα έργα υπήρξε ο πίνακας «Αποκεφαλισμός του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ» (1620), σε μία τροποποιημένη εκδοχή από εκείνη του Caravaggio, όπου πολλοί αναλυτές έχουν δει στο πρόσωπο της Ιουδήθ την αυτοπροσωπογραφία της Artemisia, αποδίδοντας με τον δικό της τρόπο δικαιοσύνη στο βίαιο κόσμο που μεγάλωσε.
Τα παραπάνω έργα παρουσιάστηκαν ενδεικτικά καθώς το παρόν δεν αποτελεί αφιέρωμα, συνεπώς υπάρχουν πολλές ακόμα απεικονίσεις και δημιουργίες που δεν αναφέρθηκαν, αξίζει όμως να τις αναζητήσετε και να αφήσετε τους δημιουργούς να σας ευαισθητοποιήσουν. Μπορεί να ήταν σκληρές, όμως προσπάθησαν έστω και λίγο να μας μεταδώσουν τον εφιάλτη που στην πραγματικότητα ζουν ορισμένες γυναίκες και τι επίδραση έχει στον ψυχισμό τους.
Η εικόνα εξωφύλλου ανήκει στον Fabio Bucciarelli και βραβεύτηκε στο 2020 Word Press Photos Contest. Απεικονίζει γυναίκες διαδηλώτριες στην Χιλή ("The Rebellion Against Neoliberalism").
Πηγές:
Σχετικό θέμα