Στο Θέατρο Πόρτα συμβαίνει κάτι ιδιαίτερα ριζοσπαστικό, εναρμονισμένο με το πνεύμα της εποχής και τη συνεχώς αυξανόμενη τάση περιθωριοποίησης ρατσιστικών ιδεολογιών, όπως η ομοφοβία και η τρανσφοβία. Δίχως να νιώθω πως είμαι σε θέση να συγκρατήσω το πρώτο μου σχόλιο, «Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» του Ρόμπερτ Μούζιλ, σε σκηνοθεσία της δαιμόνιας, εύστοχης και πολύ ευγενικής Γεωργίας Μαυραγάνη, είναι μια παράσταση που είτε θα τη λατρέψεις είτε θα αποστρέψεις το βλέμμα σου από τα επί σκηνής γενόμενα.
Για τρίτη χρονιά το κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα μεταφέρεται στο θέατρο, σε όλη του την έκταση, με μόνους πρωταγωνιστές τον Διαμαντή Αδαμαντίδη, τον Βασίλη Σαφό, τον Γρηγόρη Μπαλλά, τον Μπλερίμ Δαμπιράι και δεκαέξι λάμπες πυρακτώσεως που κρέμονταν απ’ το ταβάνι. Με πολύ τολμηρές σκηνές να παρουσιάζονται στο αθηναϊκό κοινό, η συγκεκριμένη παράσταση διαθέτει στο ιστορικό της δύο βραβεία σκηνοθεσίας για τη μινιμαλιστική και ρηξικέλευθη προσέγγιση της Γεωργίας Μαυραγάνη, αλλά και επίσης το βραβείο καλύτερης παράστασης της χρονιάς από τα Queer Theatre Awards.
Σε ένα αυστροουγγρικό οικοτροφείο του 19ου αιώνα, τέσσερα παιδιά, γόνοι πλούσιων οικογενειών της Αυστρίας, εκπαιδεύονται υπό συνθήκες που ομοιάζουν με εκείνες δικτατορικού πολιτεύματος, προκειμένου να εξέλθουν στον κόσμο μεταμορφωμένοι σε «λειτουργικούς» νέους. Με την αυστηρότητα να αποτελεί μόνιμο συστατικό της ατμόσφαιρας του ιδρύματος, τα καταπιεσμένα αγόρια αμφιταλαντεύονται μεταξύ της εσωτερικής τους ενηλικίωσης και της εφηβικής τους οργής.
Η κλοπή πολύτιμων αντικειμένων απ’ τον οικότροφο Μπαζίνι (Γρηγόρης Μπαλλάς), θα αποτελέσει το εφαλτήριο μιας σειράς γεγονότων που θα καταλήξουν στην ανηλεή και κατ’ επανάληψη κακοποίηση του αγοριού αυτού σε μια μικρή αποθήκη, αρχικά απ’ τον οικότροφο Ράιτινγκ (Μπλερίμ Δαμπιράι) με τον τρίτο της παρέας Λάινεμπεργκ (Βασίλης Σαφός) να συμμετέχει στη συνέχεια κι εκείνος στα βασανιστήρια του κλέφτη, υπό το φως λαμπτήρων πυρακτώσεως.
Ο οικότροφος Τέρλες (Διαμαντής Αδαμαντίδης), ένα παιδί που προσπαθεί να ανακαλύψει τη σεξουαλικότητα του, παρατηρεί αμείλικτα τους επαναλαμβανόμενους βιασμούς του Μπαζίνι, μέχρι τη στιγμή της συνειδητοποίησής του πως αυτή η εικόνα τον διεγείρει ερωτικά. Τελικά, ο κακοποιημένος νέος μετατρέπεται σε εξιλαστήριο θύμα ποικίλων σεξουαλικών και μη ορμών των τριών εφήβων.
Συνήθως φαντάζει απόλυτα σαφές και σίγουρο όταν βγαίνεις από τη θεατρική αίθουσα, το ότι μπορείς να προσδώσεις στην παράσταση είτε θετικό είτε αρνητικό πρόσημο και τις επόμενες στιγμές να επιχειρηματολογήσεις κιόλας περί αυτής σου της άποψης. Η παράσταση «Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες», όμως, ανήκει σ’ εκείνη τη μειοψηφούσα μερίδα που μετά τη θέασή τους, αν και φαίνονται λίγο ακραίες και υπερβολικές, όσο περισσότερο συζητάς και σκέφτεσαι τα όσα μόλις είδες, συνειδητοποιείς ότι μόλις πριν μερικές στιγμές έγινες μάρτυρας μιας στυγνής, ειλικρινούς και τρομακτικής πραγματικότητας.
Χωρίς υπεκφυγές και εξομαλύνσεις των σκηνών που περιγράφονται στο ομώνυμο βιβλίο του Μούζιλ, ένα απ’ τα εκατό αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας βάσει της εφημερίδας Die Zeit, η συγγραφή του οποίου στηρίχθηκε σε αληθινά γεγονότα και καταστάσεις της ζωής του συγγραφέα, ο μικρόκοσμος των τεσσάρων φυλακισμένων εφήβων του οικοτροφείου, ανέδειξε και σκιαγράφησε ένα δικτατορικό καθεστώς πλήρους υποταγής στο πρόσωπο του διευθυντή του ιδρύματος, Βάις Κίρχεν, με κάθε αναφορά στο όνομά του να ακολουθείται από τη στρατιωτική «προσοχή» των παιδιών, αλλά και το αντίκτυπο που επιφέρει η καταπίεση στο άτομο.
Σε μια σκηνή άδεια και κρύα, δίχως το παραμικρό αντικείμενο ή σκηνικό να υπάρχει πάνω της, η Γεωργία Μαυραγάνη δημιούργησε μια ατμόσφαιρα που θύμιζε την αποθήκη στην οποία όλη η κακοποίηση του Μπαζίνι είχε λάβει χώρα. Σε μια μικρή συζήτηση που είχαμε με τη σκηνοθέτιδα μετά το τέλος της παράστασης, μας επισήμανε πως η ευρηματική ιδέα των δεκαέξι λαμπών πυρακτώσεως και μόνο αυτών επί σκηνής απέρρεε απ’ το ίδιο το βιβλίο και τις περιγραφές του μικρού εκείνου δωματίου. Με προβολείς κυρίως επίγειους και στο ύψος των ηθοποιών, μια πανδαισία σκιών που παιχνίδιζαν, εμφανίζονταν πίσω απ’ τους τέσσερις άντρες.
Μια αξιομνημόνευτη σκηνή του έργου ήταν εκείνη που οι Ράιτινγκ και Λάινεμπεργκ γρονθοκοπούσαν τον, πεσμένο στο έδαφος, Μπαζίνι με πολύ αργές κινήσεις αλά slow motion και ένα μόνο λαμπτήρα, τον κεντρικό, να είναι αναμμένος και να ακολουθεί μια παλινδρομική τροχιά, πότε δίπλα στα γενόμενα και πότε στην άλλη πλευρά της σκηνής με μια ανεπαίσθητη μουσική να συμπληρώνει αυτά τα υπέροχα κινηματογραφικά καρέ.
Η συγκεκριμένη παράσταση βραβεύτηκε απ’ τα queer awards λόγω κυρίως των στιγμών του οικότροφου Τέρλες. Το κείμενο, διαρθρωμένο σε δύο τμήματα, αρχικά ανέδειξε τον αυταρχισμό και τη βιαιότητα τέτοιου είδους μικρόκοσμων όχι τόσο μακρινών της παρούσας εποχής, ενώ στη συνέχεια πέρασε στο θέμα της σεξουαλικής ταυτότητας και της τεράστιας δυσκολίας που αισθάνονταν και αισθάνονται άνθρωποι, όπως ο Τέρλες, οι οποίοι διαθέτουν εξωτερικά γνωρίσματα κάποιου φύλου, αλλά εσωτερικά νιώθουν πως δεν ανήκουν σε αυτό που τους επιτάσσει η ανατομία τους.
Το, τουλάχιστον, συναρπαστικό της συγκεκριμένης ιστορίας είναι πως ενώ ο Τέρλες δείχνει να αποτελεί εκείνο το αθώο παιδί που συμμερίζεται τις απόψεις των «βασανιστών» της παρέας, απλά και μόνο για να μην περάσει κι εκείνος τα ίδια, όταν τελικά ανακαλύπτει τη σεξουαλική του ταυτότητα και την αποκαλύπτει στον Μπαζίνι, σε μια σκηνή επίσης εξαιρετική, με τα δύο αγόρια να καταλήγουν να κάνουν έρωτα και όλους τους προβολείς να έχουν υπερφωτίσει την ιδεατή αποθηκούλα, αμέσως μετά αλλάζει και ο ίδιος ολοκληρωτικά. Ενστερνίζεται την αντικειμενοποίηση του κακοποιημένου αγοριού, χρησιμοποιώντας τον για προσωπική του καλοπέραση, σε μια μεταστροφή χαρακτήρα πραγματικά σκληρή και μη αναμενόμενη. Ο τρόπος με τον οποίο τα τρία αυτά παιδιά δικαιολογούν μέσα τους τις πράξεις τους εις βάρος του Μπαζίνι είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος και καθ' όλα σύγχρονος.
Εν κατακλείδι, σε ένα έργο που ακροβατεί μεταξύ προσωπικής ελευθερίας και συλλογικής καταπίεσης, η Μαυραγάνη και ο θίασός της μας απέδειξαν γιατί αυτή η παράσταση συνεχίζει για τρίτη χρονιά να παίζεται στις αθηναϊκές σκηνές. Με το Σάββατο 2/12 να αποτελεί καταληκτική ημερομηνία της παρουσίας του οικότροφου Τέρλες, σας προτρέπουμε να προλάβετε.
Σε μια κοινωνία όπως η ελληνική, στην οποία ο συντηρητισμός και τα ανθρώπινα δικαιώματα συχνά πλέον δημιουργούν αντικρουόμενα ρεύματα, κείμενα σαν κι αυτό μπορούν πραγματικά να ευαισθητοποιήσουν, αλλά και να απεικονίσουν καταστάσεις στις οποίες, πολλές φορές συνειδητά, κλείνουμε τα μάτια μας.
Συντελεστές Παράστασης
Μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης
Σκηνοθεσία-Διασκευή: Γεωργία Μαυραγάνη
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελίνα Ρίζου, Ναζίκ Αϊδινιάν
Σκηνικά-Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
Επιμέλεια Κίνησης: Ρομάννα Λόμπατς
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Φωτογραφίες: Ελεάννα Κοκκίνη
Με τους: Διαμαντή Αδαμαντίδη, Βασίλη Σαφό, Γρηγόρη Μπαλλά, Μπλερίμ Δαμπιράι
Πληροφορίες παράστασης
Θέατρο Πόρτα, Λεωφ. Μεσογείων 59, Αθήνα
Διάρκεια: 80 λεπτά
Μέρες & Ώρες παραστάσεων: Παρασκευή & Σάββατο στις 21:15 (έως τις 2 Δεκεμβρίου)
Τιμές εισιτηρίων: Κανονικό 15€, Mειωμένο 10€, Ανέργων 8€