1995: Έφηβος ακόμα τότε, με θυμάμαι να ακούω τη Μπόσα Νόβα του Ησαΐα κάπου ανάμεσα στις μουσικές των μεγάλων ειδώλων μου Nirvana και Pearl Jam αλλά και σε κάποια ελληνικά «έντεχνα» (πόσο άκομψος, άραγε όρος, τότε και τώρα) τραγούδια της εποχής εκείνης. Θυμάμαι να αναρωτιέμαι τί το ιδιαίτερο μπορεί να έχει ένα τέτοιο τραγούδι. και να εξοργίζομαι κιόλας, γιατί ένας τόσο άχρωμος και άοσμος καλλιτέχνης όπως ο Φοίβος Δεληβοριάς, εν τέλει, προβάλλεται και αρέσει. Τα χρόνια βέβαια πέρασαν γρήγορα, τόσο γρήγορα που μόνο τα χρόνια ξέρουν να περνάνε. Κοιτάζοντας τώρα πίσω, με μία κάποια άνεση που η απόσταση εξασφαλίζει, βλέπω μπροστά από το θολό φως των φοιτητικών μου χρόνων ένα περίγραμμα που άφησε το ίχνος του χρόνου: Βλέπω τώρα, ότι για κάθε φορά που ο δικός μου δρόμος συναντούσε τον δικό του, έπαιρνα, χωρίς να προσπαθώ, όλο και κάτι περισσότερο από την προηγούμενη. Στην αρχή, κάποιες σκέψεις και συναισθήματα, από δύο-τρία στιχάκια σκορπισμένα, από μία εικόνα, μια απλή μελωδία ή μία αρμονική ακολουθία. Ένας σπόρος, που σιγά-σιγά έσκασε και έβγαλε ρίζες, κλαδιά και άνθισε αναβλύζοντας ένα ιδαίτερο, γλυκόπικρο άρωμα.
Φτάνει έτσι ο Δεκέμβρης του 2010 και ο Φοίβος Δεληβοριάς κυκλοφορεί το 6ο στούντιο άλμπουμ του Ο αόρατος άνθρωπος μετά από 21 ολόκληρα χρόνια στη δισκογραφία. Η χθεσινή εμφανισή του στο Fuzz club, ήταν η πρώτη επίσημη παρουσίαση του δίσκου και, όπως κάποιος θα περίμενε, ο αέρας ανακάτευε προσδοκίες αλλά και απορία, τουλάχιστον από αυτούς που είχαν ήδη ακούσει το δίσκο, σχετικά με το πως αυτή η δουλειά - εκτός των άλλων και με αρκετά ηλεκτρονικά στοιχεία - θα έβγαινε σε μία ζωντανή παράσταση. Το fuzz σιγά-σιγά γέμισε (ευτυχώς όχι ασφυκτικά), τα φώτα χαμήλωσαν… και χωρίς τυμπανοκρουσίες και φανφάρες η παράσταση άρχισε, με το πρώτο κομμάτι του καινούριου δίσκου Bolero. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα, το πρώτο κουπλέ, ή ακόμα και μετά την εισαγωγή, ήταν φανερό ότι τόσο ο Δεληβοριάς όσο και οι μουσικοί του «γέμιζαν» τον χώρο με την παρουσία τους. Ο ήχος μεστός, οι ενορχηστρώσεις απόλυτα αρμονικές τόσο με το ύφος όσο και με την αισθητική προσέγγιση του κάθε κομματιού ξεχωριστά, κάποιες φορές αποκλίνοντας από την εκτέλεση στο album όπως αυτή της Μπόσα Νόβα του Ησαΐα δεύτερο σε σειρά κομμάτι της βραδιάς.
Ενώ, αρχικά, φοβήθηκα κάπως ότι ο χώρος μπορεί να ήταν υπερβολικά μεγάλος για να «σηκώσει» ένα σχήμα που απαιτεί λεπτεπίλεπτους ελιγμούς, οι μουσικοί επί σκηνής, ο Σταμάτης Σταματάκης στο ηλεκτρικό μπάσο και το κοντραμπάσο, ο Σωτήρης Ντούβας στα ντραμς και η Σοφία Σαρρή στα φωνητικά ήταν εξαιρετικοί στηρίζοντας και υποστηρίζοντας με τον καλύτερο τρόπο την κάθε μελωδία. Ειδική αναφορά και μνεία πρέπει βέβαια να γίνει οπωσδήποτε στον τέταρτο της παρέας: Τον Γιώργο Κατσάνο, ο οποίος χρωμάτιζε το κάθε κομμάτι με τα δικά του πινέλα και χρώματα, βγάζοντας ήχους από καμιά… 25αριά (!) διαφορετικά όργανα και κατασκευές, μεταξύ των οποίων, εκτός βέβαια από τα πλήκτρα, ήταν το πριόνι, ένα παιδικό πιανάκι-μινιατούρα, το θέρεμιν (όργανο της δεκαετίας του '30 που παίζεται στον... αέρα και θεωρείται πρόδρομος του συνθεσάιζερ) και δύο διαφορετικά είδη φυσαρμόνικας. Και φυσικά, όποτε χρειάστηκε, οι τρεις οργανίστες ξεδίπλωσαν και τις σολιστικές πλευρές τους, με πιο εντυπωσιακό από όλα το σόλο του Σωτήρη Ντούβα στα ντραμς προς το τέλος της παράστασης.
Η παρουσίαση του καινούριου δίσκου έγινε κατά κύριο λόγο μετά το πρώτο ημίωρο, οπού ο Φοίβος έπαιξε αρκετά από τα παλαιότερα κομμάτια του, μεταξύ των οποίων το Ένας σκύλος στο Κολωνάκι και το Η γυναίκα του Πατώκου, ένα από τα στιγμιότυπα της βραδιάς, αφού ο ίδιος κατέβηκε από τη σκηνή, και από την πρώτη σειρά φλέρταρε με τις κοπέλες της πρώτης σειράς. Άλλο στιγμιότυπο, που σκόρπισε το γέλιο ήταν η ανάγνωση εδαφίων από κάποια βιβλία «λαΐκης ψυχολογίας» - εγώ θα έλεγα «εύκολες λύσεις σε άλυτα ερωτήματα» - με αποκορύφωμα τα αποφθέγματα κάποιου μητροπολίτη για την οικογενειακή ζωή!!! Κατά τα άλλα, η συμμετοχή του -ως επί του πλείστον μυημένου, τουλάχιστον στις προηγούμενες δουλειές του - κοινού ήταν ιδιαίτερα ζεστή και ενθουσιώδης και τα καινούρια κομμάτια καλοσωρίστηκαν χωρίς ενδοιασμούς και ενστάσεις αλλά και με την περιέργεια του ουσιαστικά καινούριου. Εκτός από το Bolero, ξεχώρισε το Ωροσκόπιο, διασκευή του παραδοσιακού blues, St. James Infirmary που στον δίσκο ερμηνεύει η Αρλέτα και χθες η Σοφία Σαρρή με ιδιαίτερη ευαισθησία, καθώς και το αφαιρετικό Χωρίς, βασισμένο, σύμφωνα με το Φοίβο, σε μία χριστιανική λιβανέζικη μελωδία, ή οποία με τη σειρά της έχει εμπνευστεί από κάποιο Ιταλικό αναγεννησιακό κομμάτι, πιθανώς του ιταλού συνθέτη της αναγέννησης Περγκολέζι.
Μοναδικός αδύναμος κρίκος της βραδιάς το «καπέλωμα» της Σοφίας, από τα όργανα της μπάντας, στο πρώτο από τα κομμάτια που ερμήνευσε μόνη της, με αποτέλεσμα σε αυτό το σημείο να χαθεί λίγη από την μαγεία της όλης βραδιάς, η οποία όμως επανήλθε πολύ γρήγορα στο δεύτερο τραγούδι που ερμήνευσε η ίδια, το La Celestina, τραγούδι της αγαπήμενης αλλά και εκλειπούσας Lhasa De Sela, του ντεμπούτου της La Llorona από το 1997.
Όσο για τον ίδιο το Δεληβορία… σκέφτηκα ότι δεν συμβαίνει πάντα σε μία παράσταση η εικόνα, και κυρίως η σκηνική παρουσία ενός μουσικού και δημιουργού να είναι τόσο όμορφα και άρτια συνυφασμένες με το καλλιτεχνικό του ύφος, ήθος και την υφή της έμπνευσής του. Από το πρώτο, μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο είτε τραγουδούσε, είτε μιλούσε είτε απλά στεκόταν επί σκηνής, ήταν σεμνός, απλός, με χιουμοριστική διάθεση αλλά και συγκρατημένος. Ποτέ όμως σεμνότυφος και απλοϊκός, με πιο χαρακτηριστική μία χειρονομία οπού τα χέρια ανοίγουν λίγο και οι παλάμες στρίβουν με τα δάχτυλα μισάνοιχτα κοιτώντας τον ουρανό, παιδικά ενήλικος αλλά και ενήλικα παιδικός ταυτόχρονα.
Λιγάκι όπως με τους στίχους και τη μουσική του, ισορρόπησε με επιτυχία στο τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στο αβάσταχτα ελαφρύ και την βαρύτητα της αβύσσου, χωρίς τις εύκολες λύσεις μίας αιώνια φωτεινής εξόδου ή ενός στείρου καημού μιας απώλειας. Ένας καλλιτέχνης που, σε στίχους και μελωδίες, άλλοτε με μία μελαγχολική κουκίδα, άλλοτε με κάποιες πιτσιλιές χαράς, ειρωνίας ή με ένα απλό παιχνίδισμα πανω σε λέξεις καθημερινές που κάποιοι ποιητές της «βαριάς κουλτούρας» θα πετούσαν ασυζητητί στα σκουπίδια, προβληματίζεται και προβληματίζει. Πάνω από όλα όμως, εμπνέει μία γενιά που πολύ καλά γνωρίζει πια ότι δεν είναι απόγονοι ούτε του Μεγαλέξανδρου, ούτε του Οδυσσέα, αλλά ούτε και του Καραγκιόζη.
Κάνοντας χθες αυτές τις σκέψεις, σκέψεις που κάπου μέσα μου υπήρχαν τόσον καιρό, αλλά που δεν έβρισκα τις λέξεις για να τις εκφράσω, κατέληξα στο ότι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος της δικιάς μου αλλαγής, για την οποία μιλούσα πριν: Η σιγουριά τις ταύτισης εκείνα τα χρόνια με μουσικές και εκφράσεις με ένα σαφές στίγμα και μήνυμα, κυρίως απαισιόδοξο, ίσως τελικά να ήταν είτε μία χίμαιρα , είτε ένας αντικατοπτρισμός. Η ανάγκη της συνολικής ταύτισης, οι μεγάλες ιδέες και ακλόνητες προτάσεις, ίσως να προσέφεραν περισσότερα προβλήματα από λύσεις. Ίσως η διέξοδος να είναι ακριβώς αυτή η σιγουριά της απορίας, η αποδόμηση κάθε ερωτηματικού σε κόμματα και τελείες και ενίοτε σε θαυμαστικά. Και γι αυτό το ίσως που σήμερα μπορώ να εκφράσω χωρίς φόβο αλλά με πάθος, ένας από τους καλλιτέχνες που μπορώ να ευχαριστήσω είναι ο Φοίβος Δεληβοριάς.
Ίσως.
Δημήτρης Βοσνάκης
Φτάνει έτσι ο Δεκέμβρης του 2010 και ο Φοίβος Δεληβοριάς κυκλοφορεί το 6ο στούντιο άλμπουμ του Ο αόρατος άνθρωπος μετά από 21 ολόκληρα χρόνια στη δισκογραφία. Η χθεσινή εμφανισή του στο Fuzz club, ήταν η πρώτη επίσημη παρουσίαση του δίσκου και, όπως κάποιος θα περίμενε, ο αέρας ανακάτευε προσδοκίες αλλά και απορία, τουλάχιστον από αυτούς που είχαν ήδη ακούσει το δίσκο, σχετικά με το πως αυτή η δουλειά - εκτός των άλλων και με αρκετά ηλεκτρονικά στοιχεία - θα έβγαινε σε μία ζωντανή παράσταση. Το fuzz σιγά-σιγά γέμισε (ευτυχώς όχι ασφυκτικά), τα φώτα χαμήλωσαν… και χωρίς τυμπανοκρουσίες και φανφάρες η παράσταση άρχισε, με το πρώτο κομμάτι του καινούριου δίσκου Bolero. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα, το πρώτο κουπλέ, ή ακόμα και μετά την εισαγωγή, ήταν φανερό ότι τόσο ο Δεληβοριάς όσο και οι μουσικοί του «γέμιζαν» τον χώρο με την παρουσία τους. Ο ήχος μεστός, οι ενορχηστρώσεις απόλυτα αρμονικές τόσο με το ύφος όσο και με την αισθητική προσέγγιση του κάθε κομματιού ξεχωριστά, κάποιες φορές αποκλίνοντας από την εκτέλεση στο album όπως αυτή της Μπόσα Νόβα του Ησαΐα δεύτερο σε σειρά κομμάτι της βραδιάς.
Ενώ, αρχικά, φοβήθηκα κάπως ότι ο χώρος μπορεί να ήταν υπερβολικά μεγάλος για να «σηκώσει» ένα σχήμα που απαιτεί λεπτεπίλεπτους ελιγμούς, οι μουσικοί επί σκηνής, ο Σταμάτης Σταματάκης στο ηλεκτρικό μπάσο και το κοντραμπάσο, ο Σωτήρης Ντούβας στα ντραμς και η Σοφία Σαρρή στα φωνητικά ήταν εξαιρετικοί στηρίζοντας και υποστηρίζοντας με τον καλύτερο τρόπο την κάθε μελωδία. Ειδική αναφορά και μνεία πρέπει βέβαια να γίνει οπωσδήποτε στον τέταρτο της παρέας: Τον Γιώργο Κατσάνο, ο οποίος χρωμάτιζε το κάθε κομμάτι με τα δικά του πινέλα και χρώματα, βγάζοντας ήχους από καμιά… 25αριά (!) διαφορετικά όργανα και κατασκευές, μεταξύ των οποίων, εκτός βέβαια από τα πλήκτρα, ήταν το πριόνι, ένα παιδικό πιανάκι-μινιατούρα, το θέρεμιν (όργανο της δεκαετίας του '30 που παίζεται στον... αέρα και θεωρείται πρόδρομος του συνθεσάιζερ) και δύο διαφορετικά είδη φυσαρμόνικας. Και φυσικά, όποτε χρειάστηκε, οι τρεις οργανίστες ξεδίπλωσαν και τις σολιστικές πλευρές τους, με πιο εντυπωσιακό από όλα το σόλο του Σωτήρη Ντούβα στα ντραμς προς το τέλος της παράστασης.
Η παρουσίαση του καινούριου δίσκου έγινε κατά κύριο λόγο μετά το πρώτο ημίωρο, οπού ο Φοίβος έπαιξε αρκετά από τα παλαιότερα κομμάτια του, μεταξύ των οποίων το Ένας σκύλος στο Κολωνάκι και το Η γυναίκα του Πατώκου, ένα από τα στιγμιότυπα της βραδιάς, αφού ο ίδιος κατέβηκε από τη σκηνή, και από την πρώτη σειρά φλέρταρε με τις κοπέλες της πρώτης σειράς. Άλλο στιγμιότυπο, που σκόρπισε το γέλιο ήταν η ανάγνωση εδαφίων από κάποια βιβλία «λαΐκης ψυχολογίας» - εγώ θα έλεγα «εύκολες λύσεις σε άλυτα ερωτήματα» - με αποκορύφωμα τα αποφθέγματα κάποιου μητροπολίτη για την οικογενειακή ζωή!!! Κατά τα άλλα, η συμμετοχή του -ως επί του πλείστον μυημένου, τουλάχιστον στις προηγούμενες δουλειές του - κοινού ήταν ιδιαίτερα ζεστή και ενθουσιώδης και τα καινούρια κομμάτια καλοσωρίστηκαν χωρίς ενδοιασμούς και ενστάσεις αλλά και με την περιέργεια του ουσιαστικά καινούριου. Εκτός από το Bolero, ξεχώρισε το Ωροσκόπιο, διασκευή του παραδοσιακού blues, St. James Infirmary που στον δίσκο ερμηνεύει η Αρλέτα και χθες η Σοφία Σαρρή με ιδιαίτερη ευαισθησία, καθώς και το αφαιρετικό Χωρίς, βασισμένο, σύμφωνα με το Φοίβο, σε μία χριστιανική λιβανέζικη μελωδία, ή οποία με τη σειρά της έχει εμπνευστεί από κάποιο Ιταλικό αναγεννησιακό κομμάτι, πιθανώς του ιταλού συνθέτη της αναγέννησης Περγκολέζι.
Μοναδικός αδύναμος κρίκος της βραδιάς το «καπέλωμα» της Σοφίας, από τα όργανα της μπάντας, στο πρώτο από τα κομμάτια που ερμήνευσε μόνη της, με αποτέλεσμα σε αυτό το σημείο να χαθεί λίγη από την μαγεία της όλης βραδιάς, η οποία όμως επανήλθε πολύ γρήγορα στο δεύτερο τραγούδι που ερμήνευσε η ίδια, το La Celestina, τραγούδι της αγαπήμενης αλλά και εκλειπούσας Lhasa De Sela, του ντεμπούτου της La Llorona από το 1997. Όσο για τον ίδιο το Δεληβορία… σκέφτηκα ότι δεν συμβαίνει πάντα σε μία παράσταση η εικόνα, και κυρίως η σκηνική παρουσία ενός μουσικού και δημιουργού να είναι τόσο όμορφα και άρτια συνυφασμένες με το καλλιτεχνικό του ύφος, ήθος και την υφή της έμπνευσής του. Από το πρώτο, μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο είτε τραγουδούσε, είτε μιλούσε είτε απλά στεκόταν επί σκηνής, ήταν σεμνός, απλός, με χιουμοριστική διάθεση αλλά και συγκρατημένος. Ποτέ όμως σεμνότυφος και απλοϊκός, με πιο χαρακτηριστική μία χειρονομία οπού τα χέρια ανοίγουν λίγο και οι παλάμες στρίβουν με τα δάχτυλα μισάνοιχτα κοιτώντας τον ουρανό, παιδικά ενήλικος αλλά και ενήλικα παιδικός ταυτόχρονα.
Λιγάκι όπως με τους στίχους και τη μουσική του, ισορρόπησε με επιτυχία στο τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στο αβάσταχτα ελαφρύ και την βαρύτητα της αβύσσου, χωρίς τις εύκολες λύσεις μίας αιώνια φωτεινής εξόδου ή ενός στείρου καημού μιας απώλειας. Ένας καλλιτέχνης που, σε στίχους και μελωδίες, άλλοτε με μία μελαγχολική κουκίδα, άλλοτε με κάποιες πιτσιλιές χαράς, ειρωνίας ή με ένα απλό παιχνίδισμα πανω σε λέξεις καθημερινές που κάποιοι ποιητές της «βαριάς κουλτούρας» θα πετούσαν ασυζητητί στα σκουπίδια, προβληματίζεται και προβληματίζει. Πάνω από όλα όμως, εμπνέει μία γενιά που πολύ καλά γνωρίζει πια ότι δεν είναι απόγονοι ούτε του Μεγαλέξανδρου, ούτε του Οδυσσέα, αλλά ούτε και του Καραγκιόζη.
Κάνοντας χθες αυτές τις σκέψεις, σκέψεις που κάπου μέσα μου υπήρχαν τόσον καιρό, αλλά που δεν έβρισκα τις λέξεις για να τις εκφράσω, κατέληξα στο ότι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος της δικιάς μου αλλαγής, για την οποία μιλούσα πριν: Η σιγουριά τις ταύτισης εκείνα τα χρόνια με μουσικές και εκφράσεις με ένα σαφές στίγμα και μήνυμα, κυρίως απαισιόδοξο, ίσως τελικά να ήταν είτε μία χίμαιρα , είτε ένας αντικατοπτρισμός. Η ανάγκη της συνολικής ταύτισης, οι μεγάλες ιδέες και ακλόνητες προτάσεις, ίσως να προσέφεραν περισσότερα προβλήματα από λύσεις. Ίσως η διέξοδος να είναι ακριβώς αυτή η σιγουριά της απορίας, η αποδόμηση κάθε ερωτηματικού σε κόμματα και τελείες και ενίοτε σε θαυμαστικά. Και γι αυτό το ίσως που σήμερα μπορώ να εκφράσω χωρίς φόβο αλλά με πάθος, ένας από τους καλλιτέχνες που μπορώ να ευχαριστήσω είναι ο Φοίβος Δεληβοριάς.
Ίσως.
Δημήτρης Βοσνάκης