Στην αρχή ήταν τα ταξίδια στην ιδιαίτερη πατρίδα για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Μετά ήταν προβλήματα 'τεχνικά'. Μετά ήταν προβλήματα προσωπικά. Όλα αυτά οδήγησαν στο να καθυστερήσω πάρα πολύ τη συνέχεια αυτού του άρθρου. Ο σοφός λαός όμως, ευτυχώς, έχει επινοήσει μία παροιμία για κάθε περίπτωση. Διαλέγω το "κάλλιο αργά παρά ποτέ" και συνεχίζω...
Αυτό στο οποίο συμφωνούν οι περισσότεροι είναι ότι ιστορικά ο όρος "έντεχνο" χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το ρεύμα εκείνο του ελληνικού τραγουδιού που ξεκινά περί τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και συνδυάζει σύνθετες μουσικές φόρμες με την ποίηση.
Ο όρος μοιάζει εύστοχος από πολλές απόψεις. Αρχικά υποδηλώνει το "μία τέχνη (ποίηση) μέσα σε άλλη τέχνη (μουσική)". Αφετέρου ξεχωρίζει την έντεχνη-λαϊκή δημιουργία, που ήταν το συντριπτικά κυρίαρχο υποσύνολο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, από την αμιγώς λαϊκή. Ο όρος ίσως γεννήθηκε και από την ανάγκη για διάκριση ανάμεσα στο τραγούδι που δημιουργείται με παρτιτούρα και στο τραγούδι που γεννιέται πηγαία ή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά προφορικά.
Για να μην μπλέξουμε ακόμη περισσότερο σε ξύλινους ορισμούς και κούφιες αναζητήσεις καταβολών, ας το κάνουμε πιο πρακτικό το θέμα. Πυλώνες του λεγόμενου έντεχνου-λαϊκού είναι ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης. Η τομή που κάνουν οι δύο σπουδαίοι συνθέτες είναι ότι ενσωματώνουν στοιχεία από το ρεμπέτικο και το λαϊκό, σε σύγχρονες δυτικές μουσικές φόρμες, που προέρχονται από τη συμφωνική μουσική. Παντρεύουν το λόγιο με το λαϊκό, μεταγγίζοντας στοιχεία από το ένα στο άλλο εξυψώνοντάς τα τελικά αμφότερα σε αυτό το νέο είδος ελληνικού τραγουδιού που σημάδεψε τον πολιτισμό μας για πάνω από 25 χρόνια.
Κύριο χαρακτηριστικό αυτού του "έντεχνου" τραγουδιού είναι η συνύπαρξη της ποίησης, με σύνθετες μουσικές φόρμες και λαϊκό ήχο. Ο λόγος του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου μπαίνει στα στόματα των λαϊκών μαζών. Το μέχρι πρότινος καταδιωκόμενο μπουζούκι στέκει δίπλα σε συμφωνικές ορχήστρες. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας, η λογική του κύκλου τραγουδιών (ένας συνθέτης - ένας στιχουργός) και η ενσωμάτωση βυζαντινών, δημοτικών και λαϊκών στοιχείων σε σύνθετες φόρμες όπως το ορατόριο (Άξιον Εστί).
Δίπλα στους δύο πρωτοπόρους αναπτύσσεται μια πλειάδα συνθετών που δημιουργούν στα πλαίσια του έντεχνου τραγουδιού. Ο Χρήστος Λεοντής, ο Μάνος Λοϊζος, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Νίκος Μαμαγκάκης είναι μερικοί μόνο από τους συνθέτες που βάδισαν στο δρόμο του έντεχνου ή και εξέλιξαν ό,τι ξεκίνησαν οι Χατζιδάκις-Θεοδωράκης.
Και μιας περί εξέλιξης ο λόγος, ακόμα και αρκετοί από τους προαναφερόμενους άμεσους συνεχιστές του έντεχνου δεν έμειναν στα στενά χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν με συντομία παραπάνω. Ένα άλλο γνώρισμα του έντεχνου είναι άλλωστε ότι είναι πάντα ανοιχτό στην ενσωμάτωση κλασικών ή νέων, πρωτοποριακών στοιχείων. Έτσι έχουμε την περίπτωση Σαββόπουλου, που δεν μπορεί να ενταχθεί στο παραπάνω πλαίσιο αν μείνουμε στη στενότητα του ορισμού, αλλά με τη δική του ροκ ματιά, φέρει στοιχεία του χώρου αυτού και τα εξελίσσει, καθιερώνοντας το μοτίβο του τραγουδοποιού. Συνεχιστές βρίσκουμε στους Κατσιμιχαίους, τον Νίκο Παπάζογλου κ.ά.
Το νήμα του έντεχνου φτάνει σιγά-σιγά στο σήμερα. Συνθέτες όπως ο Νίκος Ξυδάκης, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Σταμάτης Κραουνάκης, βεβαίως ξανά ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μανώλης Γαλιάτσος, o Γιώργος Ανδρέου, ο Γιώργος Καζαντζής και πολλοί ακόμα, μπορούν να θεωρηθούν συνεχιστές του έντεχνου με την έννοια που περιγράφηκε προηγουμένως και με όλα τα εξελικτικά στοιχεία της χρονικής πορείας.
Κάπου εδώ ξεκινά η διαμάχη. Τα όρια έχουν θολώσει επικίνδυνα. Οι γεννεσιουργοί αιτίες του έντεχνου, έτσι όπως τις περιγράψαμε παραπάνω, έχουν εκλείψει. Δύσκολα συναντάς σήμερα δίσκο με μελοποιημένη ποίηση ή που να διακατέχεται από την έννοια του κύκλου τραγουδιών. Ο όρος μοιάζει να μην έχει περιεχόμενο. Πώς όμως θα ονομάσει κανείς τους πάμπολλους καλλιτέχνες με μεγάλες καλλιτεχνικές ομοιότητες, που δεν ανήκουν ξεκάθαρα ούτε στο λαϊκό, ούτε στο ροκ, ούτε στο ποπ;
Συνεχίζεται...
Αυτό στο οποίο συμφωνούν οι περισσότεροι είναι ότι ιστορικά ο όρος "έντεχνο" χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το ρεύμα εκείνο του ελληνικού τραγουδιού που ξεκινά περί τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και συνδυάζει σύνθετες μουσικές φόρμες με την ποίηση.
Ο όρος μοιάζει εύστοχος από πολλές απόψεις. Αρχικά υποδηλώνει το "μία τέχνη (ποίηση) μέσα σε άλλη τέχνη (μουσική)". Αφετέρου ξεχωρίζει την έντεχνη-λαϊκή δημιουργία, που ήταν το συντριπτικά κυρίαρχο υποσύνολο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, από την αμιγώς λαϊκή. Ο όρος ίσως γεννήθηκε και από την ανάγκη για διάκριση ανάμεσα στο τραγούδι που δημιουργείται με παρτιτούρα και στο τραγούδι που γεννιέται πηγαία ή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά προφορικά.
Για να μην μπλέξουμε ακόμη περισσότερο σε ξύλινους ορισμούς και κούφιες αναζητήσεις καταβολών, ας το κάνουμε πιο πρακτικό το θέμα. Πυλώνες του λεγόμενου έντεχνου-λαϊκού είναι ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης. Η τομή που κάνουν οι δύο σπουδαίοι συνθέτες είναι ότι ενσωματώνουν στοιχεία από το ρεμπέτικο και το λαϊκό, σε σύγχρονες δυτικές μουσικές φόρμες, που προέρχονται από τη συμφωνική μουσική. Παντρεύουν το λόγιο με το λαϊκό, μεταγγίζοντας στοιχεία από το ένα στο άλλο εξυψώνοντάς τα τελικά αμφότερα σε αυτό το νέο είδος ελληνικού τραγουδιού που σημάδεψε τον πολιτισμό μας για πάνω από 25 χρόνια.Κύριο χαρακτηριστικό αυτού του "έντεχνου" τραγουδιού είναι η συνύπαρξη της ποίησης, με σύνθετες μουσικές φόρμες και λαϊκό ήχο. Ο λόγος του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου μπαίνει στα στόματα των λαϊκών μαζών. Το μέχρι πρότινος καταδιωκόμενο μπουζούκι στέκει δίπλα σε συμφωνικές ορχήστρες. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας, η λογική του κύκλου τραγουδιών (ένας συνθέτης - ένας στιχουργός) και η ενσωμάτωση βυζαντινών, δημοτικών και λαϊκών στοιχείων σε σύνθετες φόρμες όπως το ορατόριο (Άξιον Εστί).
Δίπλα στους δύο πρωτοπόρους αναπτύσσεται μια πλειάδα συνθετών που δημιουργούν στα πλαίσια του έντεχνου τραγουδιού. Ο Χρήστος Λεοντής, ο Μάνος Λοϊζος, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Νίκος Μαμαγκάκης είναι μερικοί μόνο από τους συνθέτες που βάδισαν στο δρόμο του έντεχνου ή και εξέλιξαν ό,τι ξεκίνησαν οι Χατζιδάκις-Θεοδωράκης.
Και μιας περί εξέλιξης ο λόγος, ακόμα και αρκετοί από τους προαναφερόμενους άμεσους συνεχιστές του έντεχνου δεν έμειναν στα στενά χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν με συντομία παραπάνω. Ένα άλλο γνώρισμα του έντεχνου είναι άλλωστε ότι είναι πάντα ανοιχτό στην ενσωμάτωση κλασικών ή νέων, πρωτοποριακών στοιχείων. Έτσι έχουμε την περίπτωση Σαββόπουλου, που δεν μπορεί να ενταχθεί στο παραπάνω πλαίσιο αν μείνουμε στη στενότητα του ορισμού, αλλά με τη δική του ροκ ματιά, φέρει στοιχεία του χώρου αυτού και τα εξελίσσει, καθιερώνοντας το μοτίβο του τραγουδοποιού. Συνεχιστές βρίσκουμε στους Κατσιμιχαίους, τον Νίκο Παπάζογλου κ.ά.Το νήμα του έντεχνου φτάνει σιγά-σιγά στο σήμερα. Συνθέτες όπως ο Νίκος Ξυδάκης, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Σταμάτης Κραουνάκης, βεβαίως ξανά ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μανώλης Γαλιάτσος, o Γιώργος Ανδρέου, ο Γιώργος Καζαντζής και πολλοί ακόμα, μπορούν να θεωρηθούν συνεχιστές του έντεχνου με την έννοια που περιγράφηκε προηγουμένως και με όλα τα εξελικτικά στοιχεία της χρονικής πορείας.
Κάπου εδώ ξεκινά η διαμάχη. Τα όρια έχουν θολώσει επικίνδυνα. Οι γεννεσιουργοί αιτίες του έντεχνου, έτσι όπως τις περιγράψαμε παραπάνω, έχουν εκλείψει. Δύσκολα συναντάς σήμερα δίσκο με μελοποιημένη ποίηση ή που να διακατέχεται από την έννοια του κύκλου τραγουδιών. Ο όρος μοιάζει να μην έχει περιεχόμενο. Πώς όμως θα ονομάσει κανείς τους πάμπολλους καλλιτέχνες με μεγάλες καλλιτεχνικές ομοιότητες, που δεν ανήκουν ξεκάθαρα ούτε στο λαϊκό, ούτε στο ροκ, ούτε στο ποπ;
Συνεχίζεται...