Το «ΖΙΖΟΤΕΚ» είναι μια λέξη που δεν υπάρχει· μια λέξη που γράφεται πάντα με κεφαλαία και που δεν είσαι σίγουρος πού τονίζεται. Το «ΖΙΖΟΤΕΚ» είναι μια λέξη συνθηματική, ένας κώδικας επικοινωνίας· μια ολόκληρη φιλοσοφία εμποτισμένη σε τόσο λίγους χαρακτήρες σαν τα ιδεογράμματα ανατολικών γλωσσών. Το «ΖΙΖΟΤΕΚ» είναι μια λέξη που τελικά υπάρχει και μετασχηματίζεται σε μια διαφορετική οντότητα ανάλογα με τον χρήστη της.
Για να είμαστε ειλικρινείς, το «ΖΙΖΟΤΕΚ» δεν θα έπρεπε καν να προφέρεται. Από την σύλληψή του προορίζεται να μεταδίδεται αποκλειστικά γραπτώς, ώστε να μην μεταλλαχτεί το νόημά του από την προφορά, την εκφορά και την άρθρωση. Ο Βαρδής Μαρινάκης μυήθηκε στο «ΖΙΖΟΤΕΚ» μια βραδιά και βάλθηκε να το μετατρέψει σε εικόνες. Η ταινία που προέκυψε δεν θα μπορούσε παρά να ονομάζεται «ΖΙΖΟΤΕΚ» και έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι τον Ιούλιο του 2019. Αφού συμμετείχε στο διεθνές διαγωνιστικό του 60ού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, φτάνει τώρα και στην Αθήνα.
Ένα εννιάχρονο αγόρι, ο Ιάσωνας, εγκαταλείπεται από τη μητέρα του σε ένα δάσος κατά τη διάρκεια ενός πανηγυριού. Αφού περιπλανηθεί, ο Ιάσωνας θα βρει καταφύγιο στην καλύβα του Μηνά. Θα καταφέρουν οι δυο τους να συμβιώσουν παρά το χάσμα που τους χωρίζει και το πρόβλημα επικοινωνίας που έχουν;
Η υπόθεση του «ΖΙΖΟΤΕΚ» θα μπορούσε να συνοψιστεί σε ακόμα λιγότερες λέξεις, αλλά αυτό δεν στερεί τίποτα από το σεναριακό του βάθος. Το σενάριο, στο οποίο ο σκηνοθέτης συνεργάστηκε με τον Σπύρο Κρίμπαλη, εκπορεύεται από μεσαιωνικούς μύθους περί εγκατάλειψης για να χτίσει μια σύγχρονη ταινία για τους ανθρώπινους δεσμούς, στην κατεύθυνση των εξαιρετικών “Hunt for the Wilderpeople” και “Shoplifters”.
Η σκόπιμη αποσιώπηση λεπτομερειών για το παρελθόν των χαρακτήρων δίνει την ευκαιρία στον θεατή να κάνει τις δικές του εκτιμήσεις για τα κίνητρά τους. Ταυτόχρονα, υποχρεώνει τους σεναριογράφους να δημιουργήσουν πολυεπίπεδους, κρυστάλλινους μα όχι απλοϊκούς ήρωες, που δεν θα είναι απλά μαριονέτες, αλλά θα κινούνται με ελεύθερη βούληση. Δίνοντας περισσότερη έμφαση στις ερμηνείες και την κινηματογράφηση παρά στους διαλόγους, παρακολουθούμε τη σχέση που χτίζεται μεταξύ του Ιάσωνα και του Μηνά. Ο Βαρδής Μαρινάκης τούς κινηματογραφεί με αφοσίωση, επικεντρώνεται στα πρόσωπα, παρακολουθεί τα βλέμματα και μεταδίδει τις συναισθηματικές τους εναλλαγές.
Είναι δύσκολο να σκηνοθετείς παιδιά. Και είναι ακόμα δυσκολότερο να βασίζεις μια ταινία στις υποκριτικές ικανότητες ενός παιδιού. Όμως ο νεαρός πρωτοεμφανιζόμενος Αύγουστος Λάμπρου-Νεγρεπόντης δείχνει ικανός να σηκώσει το βάρος. Ο Ιάσωνας που υποδύεται είναι ένα ξεχωριστό παιδί, όπως άλλωστε όλα τα παιδιά. Δεν θυμάμαι την τελευταία φορά που ενθουσιάστηκα με την απεικόνιση ενός παιδιού στον κινηματογράφο. Τις περισσότερες φορές είτε τους αποδίδονται ενήλικα χαρακτηριστικά είτε προσεγγίζονται με βάση τις προσδοκίες και τις επιθυμίες των ενηλίκων. Ο Ιάσωνας σπάει τόσα κλισέ που ίσως τον καταστήσουν αναληθή ως χαρακτήρα. Αν σας συμβεί κάτι τέτοιο, κοιτάξτε με περισσότερη προσοχή τα παιδιά γύρω σας. Δώστε τους χρόνο και θα ανακαλύψετε έναν μαγευτικό κόσμο.
Ο Δημήτρης Ξανθόπουλος στον ρόλο του Μηνά και η Πηνελόπη Τσιλίκα στον ρόλο της μητέρα του Ιάσωνα πλαισιώνουν ιδανικά τον Λάμπρου-Νεγρεπόντη, αναδεικνύοντας το συναισθηματικό ταξίδι των χαρακτήρων τους χωρίς ερμηνευτικές υπερβολές.
Το ονειρικό στοιχείο είναι πανταχού παρόν στο «ΖΙΖΟΤΕΚ». Ωστόσο, όχι τόσο με την έννοια του φαντασιακού και του αποκρυφιστικού. Είναι σαν να διηγείται την ιστορία μια νεράιδα, μια νύμφη του δάσους. Αυτή ξέρει τι σημαίνει «ΖΙΖΟΤΕΚ». Εμείς δεν θα το μάθουμε ποτέ, χωρίς αυτό να στερεί κάτι από την απόλαυση της ταινίας.
Στην πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους το 2009, «Το Μαύρο Λιβάδι», ο Βαρδής Μαρινάκης έστησε την παραβολή του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας με φόντο τα Ζαγοροχώρια. Στο «ΖΙΖΟΤΕΚ», που γυρίστηκε στην Αθήνα και στην περιοχή της Ξάνθης –πιο συγκεκριμένα στους οικισμούς Δαφνώνας, Τοξότες, Κομνηνά, στα στενά του Νέστου και στο δάσος Κοτζά Ορμάν– συνδυάζει με αρμονία το αστικό και το φυσικό τοπίο, συνθέτοντας την αγριότητα και την γαλήνη που βρίσκονται και στα δύο.
Ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος έχει κατηγορηθεί –όχι πάντοτε άδικα– ότι συχνά προκαλεί «χωρίς λόγο» ή ότι γίνεται πολύ «παράξενος» (weird) για να συνδεθεί με το ελληνικό κοινό. Θα πρέπει, βέβαια, να αναγνωρίσουμε το ελαφρυντικό ότι η επιτυχία και η –περισσότερο διεθνής και λιγότερο εγχώρια– αποδοχή του «Κυνόδοντα» οδήγησε αρκετούς νέους δημιουργούς στην προσπάθεια να αντιγράψουν ή να προσαρμόσουν τη φόρμα του ώστε να μεταφέρουν το μήνυμά τους.
Ο κινηματογράφος του Μαρινάκη έχει κοινά στοιχεία με αυτόν του Λάνθιμου, με τον οποίο μοιράζονται άλλωστε και την ενασχόληση με τον τομέα της διαφήμισης. Ωστόσο, ο Μαρινάκης είναι συγκαταβατικός εκεί που ο Λάνθιμος είναι απόλυτος, είναι τρυφερός και συναισθηματικός εκεί που ο Λάνθιμος ... απλώς δεν είναι.
Είναι σίγουρο ότι το «ΖΙΖΟΤΕΚ» δεν θα φτάσει στα επίπεδα δημοφιλίας της ταινίας “Robogirl” που πέρυσι τέτοια εποχή υπέγραφε σκηνοθετικά ο Μαρινάκης για την COSMOTE. Θα χαρίσει όμως ένα γοητευτικό ταξίδι εικόνων και συναισθημάτων σε όσους/ες του παραδοθούν.
* Το «ΖΙΖΟΤΕΚ» σε παραγωγή του StudioBauhaus θα προβάλλεται στον κινηματογράφο Τριανόν στην Αθήνα από την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου.
* Από τον Σεπτέμβριο του 2020 η ταινία βρίσκεται διαθέσιμη στο Cinobo. Δείτε την εδώ.