Αφού κέρδισε τη διεθνή αναγνώριση και καταξίωση με το αρκετά εσωστρεφές "La grande bellezza" (2013), ο Ιταλός σκηνοθέτης Paolo Sorrentino επιχείρησε μια ακόμα ευρωπαϊκή συμπαραγωγή στο δρόμο που χάραξε το "This Must Be the Place" με τη συμμετοχή αστέρων του παγκόσμιου κινηματογράφου. Το 2011 ήταν κυρίως ο Sean Penn που τράβηξε το κουπί. Το 2015 στο "Youth" κυριαρχεί η φιγούρα του Michael Caine.
Η ταινία περιγράφει τις διακοπές ενός παγκοσμίου φήμης συνθέτη εν αποστρατεία ονόματι Fred Ballinger (Michael Caine) σε ένα ονειρικό ξενοδοχείο, χαμένο κάπου στις Άλπεις. Οι ένοικοι του ξενοδοχείου προφανώς δεν είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας: σκηνοθέτες, ηθοποιοί, μουσικοί, πρώην ποδοσφαιριστές, μοντέλα... Αυτός ο «αφρός της κοινωνίας» αναμιγνύεται με έναν συχνά παράδοξο τρόπο και ο θεατής παρακολουθεί γεγονότα άλλοτε ανάλαφρα και κωμικά, κι άλλοτε βαριά συναισθηματικά φορτισμένα. Ο Ballinger δέχεται πρόταση να επανέλθει στην ενεργό δράση για μία και μόνο συναυλία μπροστά στη Βασίλισσα της Αγγλίας. Κι ενώ αυτή η πρόταση θα κολάκευε τον οποιοδήποτε (;), ο Ballinger αρνείται κατηγορηματικά. Σύντομα αρχίζει να ξεδιπλώνεται το κουβάρι της ιστορίας του, των οικογενειακών του δεσμών, των φιλικών σχέσεών του και του πάθους του για τη μουσική. Παράλληλα, γνωρίζουμε τον Mick Boyle (Harvey Keitel), ένα φημισμένο ηλικιωμένο σκηνοθέτη του κινηματογράφου που ετοιμάζει το κύκνειο άσμα του, και τον Jimmy (Paul Dano), ένα ρολίστα του κινηματογράφου που συλλέγει έμπνευση για τον επόμενο ρόλο που θα ενσαρκώσει.
Δεν είναι λίγες οι φορές που η νεότητα ενέπνευσε την τέχνη σε όλες τις μορφές της. Ο Oscar Wilde κατάφερε να διατηρήσει στην αιωνιότητα τη νιότη και την υστεροφημία του Dorian Gray μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματός του. Η "Primavera" του Botticelli βρίθει νεανικών κορμιών έτοιμων να ερωτοτροπήσουν καρπίζοντας παράλληλα με τη φύση. Ή, ακόμη, η Αφροδίτη της Μήλου δεν είναι παρά μια νεαρή όμορφη γυναίκα με σφριγηλό στήθος και μαρμάρινους κοιλιακούς, απτή απόδειξη ότι η νεότητα ήταν ανέκαθεν ταυτισμένη με την ομορφιά. Σε όλες τις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν η λογική είναι πάνω κάτω η ίδια: η αιχμαλωσία της φρεσκάδας εν συγχρονία. Ο Paolo Sorrentino προσπάθησε με το "Youth" να αντιστρέψει αυτήν την τάση και να απαθανατίσει τη νιότη μέσα από το πρίσμα και τα ηλικιωμένα πια μάτια του Fred Ballinger, παλαίμαχου μουσικοσυνθέτη, μα διαχρονικού εραστή της. Για συντροφιά του έχει τον επί δεκαετίες στενό φίλο του Mick. Μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, σκέψεις, ερωτικές διαθέσεις και συναισθηματικές διακυμάνσεις ή αναζητήσεις με τρόπο που προδίδει μια σιωπηρή συμφωνία μεταξύ τους: "οι φίλοι μοιράζονται μόνο τα καλά τους νέα" επαναλαμβάνουν δύο τρεις φορές κατά τη διάρκεια του έργου και το τηρούν μέχρι το τέλος.
Το "Youth" ισορροπεί -επιδέξια, αναμφίβολα- ανάμεσα στο “Grand Budapest Hotel” και το “Θάνατο Στη Βενετία”. Το περιβάλλον του ξενοδοχείου/σανατορίου είναι μεν αποστειρωμένο, αλλά οι άνθρωποι με ενάργεια πνεύματος καταφέρνουν να δραπετεύουν. Ανάμεσά τους εκτυλίσσονται ενδιαφέροντες διάλογοι, φωτίζοντας ιδιαίτερες πτυχές των τεχνών της μουσικής και του κινηματογράφου. Το μεγαλύτερο μέρος των δεύτερων ρόλων καλύπτεται κατά βάση από νέους ανθρώπους. Αν προσθέσει ακόμα κανείς την ανθισμένη καλοκαιρινή φύση, το πράσινο του δάσους και την απουσία δυνατών ήχων αντιλαμβάνεται την αντίθεση στην οποία έρχεται ένα βιργιλιανό βουκολικό σκηνικό με την ηλικιακή φθίση των πρωταγωνιστών. Η πλέον χαρακτηριστική στιγμή όπου αποτυπώνεται η ουσία της ταινίας είναι όταν ο Harvey εξηγεί σε μια νεαρή σεναριογράφο το παρελθόν και το μέλλον μέσα από ένα τηλεσκόπιο. Παρόλα αυτά η λέξη "Youth" αναφέρεται μία και μοναδική φορά. Γιατί άλλωστε θα έπρεπε περισσότερες;
Ο Michael Caine καλείται να αποτυπώσει ουσιαστικά ένα κομμάτι του εαυτού του. Ως επιτυχημένος καλλιτέχνης στη δύση πλέον της ζωής του δύναται να αντιληφθεί τον εσωτερικό μονόλογο του ρόλου του και να χαρίσει στην ηθοποιία του μια ξεχωριστή αυθεντικότητα. Ο Harvey Keitel υπενθυμίζει πόσο μεγάλος ηθοποιός υπήρξε και η Rachel Weisz συνεχίζει –δυστυχώς– με κλάματα και εκρήξεις, πράγματα στα οποία ωστόσο είναι τόσο καλή! Μάλιστα σε αυτή ανήκει ο κορυφαίος μονόλογος της ταινίας, με το κάδρο στο πρόσωπο της κόρης (Weisz) να εξομολογείται στον πατέρα της (Caine) την πίκρα της για τη συμπεριφορά του κατά τα παιδικά της χρόνια, κι όλα αυτά ενώ δεν μπορεί να τον κοιτάξει στα μάτια –καθότι έκαναν λασποθεραπεία εκείνη τη στιγμή. Όμως, τις εντυπώσεις κλέβει ο Paul Dano ως Jimmy, για τις μεταμορφώσεις του και κυρίως για αυτή την καθαρότητα στο βλέμμα. Στις εκπλήξεις θα πρέπει να αναφέρουμε το σύντομο πέρασμα της Jane Fonda και τη διαρκή αναρώτηση, αν ο Maradona της ταινίας ήταν ο πραγματικός (πόσο κρίμα, αλήθεια, που δεν ήταν!).
Στο "Youth" ο Paolo Sorrentino επιλέγει να ανακατέψει κάπως την τράπουλα σκηνοθετικά. Χωρίς να ξεχνά τη λατρεία του να αντιγράφει το Fellini (όπως στην τελευταία σκηνή της ταινίας), κατορθώνει να δει λίγο πιο μακριά και να συνδυάσει στοιχεία από διάφορες τάσεις του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Ο συνδυασμός των χρωμάτων και η φωτογραφία δίνουν έξτρα πόντους στο τελικό αποτέλεσμα. Πρόκειται για μια φρέσκια ματιά, που εικαστικά σε γεμίζει αψεγάδιαστες εικόνες και ιδέες ευφυούς σύλληψης. Απουσιάζει, βέβαια, το κίνητρο της παρακολούθησης της διαδραματιζόμενης ιστορίας, η οποία είναι τουλάχιστον αδιάφορη, αλλά και μόνη η ομορφιά των εικόνων μπορεί να αποτελέσει επαρκές ερέθισμα. Η αυτοαναφορικότητα, οι εγκιβωτισμοί και ο πομπώδης τρόπος αφήγησης κυριαρχούν και μάλλον δε θα ξενίσουν όσους αγάπησαν το "La grande bellezza".
Στα αρνητικά περιλαμβάνεται η μεγάλη διάρκεια του έργου, οι περισσότερες από μία νοηματικές ενότητες που επίτηδες (θέλουμε να πιστεύουμε) ολοκληρώνονταν σταδιακά δίνοντας την αίσθηση του φινάλε -που όμως τελικά αποδεικνυόταν πως δεν ήταν-, αλλά και το ίδιο το φινάλε που είναι απογοητευτικό. Σίγουρα όπως η ζωή έχει κύκλους που αρχίζουν και τελειώνουν πριν τελειώσει η ίδια η ζωή. Σε μια ταινία όμως μια τέτοιου είδους ελικοειδής αφήγηση προξενεί ζαλάδα τραγωδιακής λύσεως και έλλειψη καταληκτικής ταυτότητας που ανήκει μόνο σε κακογυρισμένες σειρές της τηλεόρασης.
Το επιμύθιο: αν το "La grande bellezza" δημιούργησε την αίσθηση ναρκισσισμού, το "Youth" έδωσε την υπόσχεση ενός κινηματογραφιστή με θάρρος. Δεν ξέρουμε πόσο μακριά θα πάει η ταινία (έχει ήδη κερδίσει τρία Ιταλικά Βραβεία Κινηματογράφου, προτάθηκε για το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και ακούγεται δυνατά για τις υποψηφιότητες των Όσκαρ του 2016), αλλά αυτό λίγη σημασία έχει. Το "Youth" καθιστά τον Sorrentino τον πλέον φέρελπι Ευρωπαίο σκηνοθέτη (μαζί ίσως με το Λάνθιμο) σε καιρούς που ψάχνουμε με το σταγονόμετρο να βρούμε διέξοδο από όσα αναμασά το Χόλιγουντ και όσα βαφτίζει αριστουργήματα η καλωδιακή τηλεόραση.
Ακούστε παρακάτω τη διασκευή των The Retrosettes στο “You Got The Love” που ανοίγει την ταινία.
Η ταινία περιγράφει τις διακοπές ενός παγκοσμίου φήμης συνθέτη εν αποστρατεία ονόματι Fred Ballinger (Michael Caine) σε ένα ονειρικό ξενοδοχείο, χαμένο κάπου στις Άλπεις. Οι ένοικοι του ξενοδοχείου προφανώς δεν είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας: σκηνοθέτες, ηθοποιοί, μουσικοί, πρώην ποδοσφαιριστές, μοντέλα... Αυτός ο «αφρός της κοινωνίας» αναμιγνύεται με έναν συχνά παράδοξο τρόπο και ο θεατής παρακολουθεί γεγονότα άλλοτε ανάλαφρα και κωμικά, κι άλλοτε βαριά συναισθηματικά φορτισμένα. Ο Ballinger δέχεται πρόταση να επανέλθει στην ενεργό δράση για μία και μόνο συναυλία μπροστά στη Βασίλισσα της Αγγλίας. Κι ενώ αυτή η πρόταση θα κολάκευε τον οποιοδήποτε (;), ο Ballinger αρνείται κατηγορηματικά. Σύντομα αρχίζει να ξεδιπλώνεται το κουβάρι της ιστορίας του, των οικογενειακών του δεσμών, των φιλικών σχέσεών του και του πάθους του για τη μουσική. Παράλληλα, γνωρίζουμε τον Mick Boyle (Harvey Keitel), ένα φημισμένο ηλικιωμένο σκηνοθέτη του κινηματογράφου που ετοιμάζει το κύκνειο άσμα του, και τον Jimmy (Paul Dano), ένα ρολίστα του κινηματογράφου που συλλέγει έμπνευση για τον επόμενο ρόλο που θα ενσαρκώσει.
Δεν είναι λίγες οι φορές που η νεότητα ενέπνευσε την τέχνη σε όλες τις μορφές της. Ο Oscar Wilde κατάφερε να διατηρήσει στην αιωνιότητα τη νιότη και την υστεροφημία του Dorian Gray μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματός του. Η "Primavera" του Botticelli βρίθει νεανικών κορμιών έτοιμων να ερωτοτροπήσουν καρπίζοντας παράλληλα με τη φύση. Ή, ακόμη, η Αφροδίτη της Μήλου δεν είναι παρά μια νεαρή όμορφη γυναίκα με σφριγηλό στήθος και μαρμάρινους κοιλιακούς, απτή απόδειξη ότι η νεότητα ήταν ανέκαθεν ταυτισμένη με την ομορφιά. Σε όλες τις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν η λογική είναι πάνω κάτω η ίδια: η αιχμαλωσία της φρεσκάδας εν συγχρονία. Ο Paolo Sorrentino προσπάθησε με το "Youth" να αντιστρέψει αυτήν την τάση και να απαθανατίσει τη νιότη μέσα από το πρίσμα και τα ηλικιωμένα πια μάτια του Fred Ballinger, παλαίμαχου μουσικοσυνθέτη, μα διαχρονικού εραστή της. Για συντροφιά του έχει τον επί δεκαετίες στενό φίλο του Mick. Μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, σκέψεις, ερωτικές διαθέσεις και συναισθηματικές διακυμάνσεις ή αναζητήσεις με τρόπο που προδίδει μια σιωπηρή συμφωνία μεταξύ τους: "οι φίλοι μοιράζονται μόνο τα καλά τους νέα" επαναλαμβάνουν δύο τρεις φορές κατά τη διάρκεια του έργου και το τηρούν μέχρι το τέλος.
Το "Youth" ισορροπεί -επιδέξια, αναμφίβολα- ανάμεσα στο “Grand Budapest Hotel” και το “Θάνατο Στη Βενετία”. Το περιβάλλον του ξενοδοχείου/σανατορίου είναι μεν αποστειρωμένο, αλλά οι άνθρωποι με ενάργεια πνεύματος καταφέρνουν να δραπετεύουν. Ανάμεσά τους εκτυλίσσονται ενδιαφέροντες διάλογοι, φωτίζοντας ιδιαίτερες πτυχές των τεχνών της μουσικής και του κινηματογράφου. Το μεγαλύτερο μέρος των δεύτερων ρόλων καλύπτεται κατά βάση από νέους ανθρώπους. Αν προσθέσει ακόμα κανείς την ανθισμένη καλοκαιρινή φύση, το πράσινο του δάσους και την απουσία δυνατών ήχων αντιλαμβάνεται την αντίθεση στην οποία έρχεται ένα βιργιλιανό βουκολικό σκηνικό με την ηλικιακή φθίση των πρωταγωνιστών. Η πλέον χαρακτηριστική στιγμή όπου αποτυπώνεται η ουσία της ταινίας είναι όταν ο Harvey εξηγεί σε μια νεαρή σεναριογράφο το παρελθόν και το μέλλον μέσα από ένα τηλεσκόπιο. Παρόλα αυτά η λέξη "Youth" αναφέρεται μία και μοναδική φορά. Γιατί άλλωστε θα έπρεπε περισσότερες;
Ο Michael Caine καλείται να αποτυπώσει ουσιαστικά ένα κομμάτι του εαυτού του. Ως επιτυχημένος καλλιτέχνης στη δύση πλέον της ζωής του δύναται να αντιληφθεί τον εσωτερικό μονόλογο του ρόλου του και να χαρίσει στην ηθοποιία του μια ξεχωριστή αυθεντικότητα. Ο Harvey Keitel υπενθυμίζει πόσο μεγάλος ηθοποιός υπήρξε και η Rachel Weisz συνεχίζει –δυστυχώς– με κλάματα και εκρήξεις, πράγματα στα οποία ωστόσο είναι τόσο καλή! Μάλιστα σε αυτή ανήκει ο κορυφαίος μονόλογος της ταινίας, με το κάδρο στο πρόσωπο της κόρης (Weisz) να εξομολογείται στον πατέρα της (Caine) την πίκρα της για τη συμπεριφορά του κατά τα παιδικά της χρόνια, κι όλα αυτά ενώ δεν μπορεί να τον κοιτάξει στα μάτια –καθότι έκαναν λασποθεραπεία εκείνη τη στιγμή. Όμως, τις εντυπώσεις κλέβει ο Paul Dano ως Jimmy, για τις μεταμορφώσεις του και κυρίως για αυτή την καθαρότητα στο βλέμμα. Στις εκπλήξεις θα πρέπει να αναφέρουμε το σύντομο πέρασμα της Jane Fonda και τη διαρκή αναρώτηση, αν ο Maradona της ταινίας ήταν ο πραγματικός (πόσο κρίμα, αλήθεια, που δεν ήταν!).
Στο "Youth" ο Paolo Sorrentino επιλέγει να ανακατέψει κάπως την τράπουλα σκηνοθετικά. Χωρίς να ξεχνά τη λατρεία του να αντιγράφει το Fellini (όπως στην τελευταία σκηνή της ταινίας), κατορθώνει να δει λίγο πιο μακριά και να συνδυάσει στοιχεία από διάφορες τάσεις του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Ο συνδυασμός των χρωμάτων και η φωτογραφία δίνουν έξτρα πόντους στο τελικό αποτέλεσμα. Πρόκειται για μια φρέσκια ματιά, που εικαστικά σε γεμίζει αψεγάδιαστες εικόνες και ιδέες ευφυούς σύλληψης. Απουσιάζει, βέβαια, το κίνητρο της παρακολούθησης της διαδραματιζόμενης ιστορίας, η οποία είναι τουλάχιστον αδιάφορη, αλλά και μόνη η ομορφιά των εικόνων μπορεί να αποτελέσει επαρκές ερέθισμα. Η αυτοαναφορικότητα, οι εγκιβωτισμοί και ο πομπώδης τρόπος αφήγησης κυριαρχούν και μάλλον δε θα ξενίσουν όσους αγάπησαν το "La grande bellezza".
Στα αρνητικά περιλαμβάνεται η μεγάλη διάρκεια του έργου, οι περισσότερες από μία νοηματικές ενότητες που επίτηδες (θέλουμε να πιστεύουμε) ολοκληρώνονταν σταδιακά δίνοντας την αίσθηση του φινάλε -που όμως τελικά αποδεικνυόταν πως δεν ήταν-, αλλά και το ίδιο το φινάλε που είναι απογοητευτικό. Σίγουρα όπως η ζωή έχει κύκλους που αρχίζουν και τελειώνουν πριν τελειώσει η ίδια η ζωή. Σε μια ταινία όμως μια τέτοιου είδους ελικοειδής αφήγηση προξενεί ζαλάδα τραγωδιακής λύσεως και έλλειψη καταληκτικής ταυτότητας που ανήκει μόνο σε κακογυρισμένες σειρές της τηλεόρασης.
Το επιμύθιο: αν το "La grande bellezza" δημιούργησε την αίσθηση ναρκισσισμού, το "Youth" έδωσε την υπόσχεση ενός κινηματογραφιστή με θάρρος. Δεν ξέρουμε πόσο μακριά θα πάει η ταινία (έχει ήδη κερδίσει τρία Ιταλικά Βραβεία Κινηματογράφου, προτάθηκε για το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και ακούγεται δυνατά για τις υποψηφιότητες των Όσκαρ του 2016), αλλά αυτό λίγη σημασία έχει. Το "Youth" καθιστά τον Sorrentino τον πλέον φέρελπι Ευρωπαίο σκηνοθέτη (μαζί ίσως με το Λάνθιμο) σε καιρούς που ψάχνουμε με το σταγονόμετρο να βρούμε διέξοδο από όσα αναμασά το Χόλιγουντ και όσα βαφτίζει αριστουργήματα η καλωδιακή τηλεόραση.
Ακούστε παρακάτω τη διασκευή των The Retrosettes στο “You Got The Love” που ανοίγει την ταινία.