«Ένα κομμάτι του εαυτού μου δε θέλει να σχολιάσει τίποτα επειδή οτιδήποτε πω θα αναζωπυρώσει τη φωτιά.» Τάδε έφη Thom Yorke, λίγο πριν εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για πολλά από τα σχόλια που έγιναν σχετικά με την εμφάνιση των Radiohead στο Τελ Αβίβ. Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή: το συγκρότημα έχει βγει σε περιοδεία συνεχίζοντας εν μέρει την προώθηση του περσινού πολύ καλού δίσκου ‘A Moon Shaped Pool’ και παράλληλα γιορτάζοντας τα είκοσι χρόνια από την κυκλοφορία του εμβληματικού ‘OK Computer’. Τελευταίος σταθμός του «ευρωπαϊκού» σκέλους είναι το Ισραήλ, μια συναυλία της οποίας πολλοί ζητούν την ακύρωσή, στο πλαίσιο του κινήματος BDS (Boycott, Divestment & Sactions), τον κύριο θεσμό πίσω από το μποϊκοτάζ με αρκετούς θερμούς εκφραστές, μεταξύ των οποίων και ο Roger Waters.
Σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο περιοδικό Rolling Stone δόθηκε η ευκαιρία στον Thom Yorke να εκφραστεί επί του θέματος, έχοντας διατηρήσει τη σιωπή του μέχρι πρότινος. Το συγκεκριμένο θέμα φαίνεται να κρίθηκε τόσο φλέγον από το περιοδικό που η απάντηση δημοσιεύτηκε ξεχωριστά από την υπόλοιπη συνέντευξη, που στο μεγαλύτερο μέρος της η κουβέντα περιστρέφεται γύρω από τη δημιουργία του ‘OK Computer’. Πέρα από την απάντηση που δίνει για την απόφασή τους (με τα τωρινά δεδομένα η συναυλία θα διεξαχθεί κανονικά και δε φαίνεται να αλλάζει αυτό) στην οποία υποστηρίζει πως το μποϊκοτάζ ενισχύει τη διχόνοια, κάτι που χαρακτηρίστηκε ως «νηπιακή πολιτική σκέψη» και παράλληλα θίγει δύο ακόμα ενδιαφέροντα ζητήματα.
Αφήνοντας προσωρινά στην άκρη την αιτιολογία και την απόφαση, ο Thom Yorke δηλώνει απογοητευμένος που καλλιτέχνες που εκτιμά δεν τους θεωρούν ικανούς να πάρουν μια ώριμη απόφαση μόνοι τους, μετά από όσα έχουν κάνει και όσα έχουν τραγουδήσει όλα αυτά τα χρόνια. Όποιος κι αν είσαι, δεν είναι λίγο υπεροπτικό να λες σε κάποιο συνάδελφο-φίλο σου (ιδιαίτερα αυτού του «βεληνεκούς») τι να κάνει ή τι να μην κάνει με αυτό τον τρόπο; Έπειτα, είναι φανερά ενοχλημένος – αναφερόμενος κυρίως στον Roger Waters – από το γεγονός πως μεγάλο μέρος της επικοινωνίας-κριτικής έγινε δημόσια. Τόσο ο τραγουδιστής όσο και τα υπόλοιπα μέλη δείχνουν πως τους έχει απασχολήσει το συγκεκριμένο θέμα και είναι σε θέση να δικαιολογήσουν την απόφασή αυτή, όχι όμως στη μορφή ενυπόγραφων επιστολών στο διαδίκτυο. Ίσως γι’ αυτό οι απαντήσεις που δίνει στη συνέντευξη ο Thom Yorke δεν είναι όσο αναλυτικές και ουσιαστικές θα περίμενε ένας φίλος των Radiohead.
Φυσικά, οι Radiohead δεν είναι το μόνο συγκρότημα που «σπάει» το μποϊκοτάζ και παίζει στο Ισραήλ, ούτε ο Roger Waters ο μοναδικός υποστηρικτής του. Μια συχνή απάντηση όσων έχουν επιλέξει να εμφανιστούν εκεί συνήθως περιέχει τον αποσυσχετισμό του κοινού με την κυβέρνηση και τις πράξεις της.
Η ευθύνη αυτών των πράξεων πρέπει να πέφτει σαν κουβέρτα σε ολόκληρο τον πληθυσμό;
Στο κάτω-κάτω και με λίγο ριψοκίνδυνο «τράβηγμα» θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: πόσοι από όσους θα πήγαιναν σε μια συναυλία των Radiohead ή – υποθετικό σενάριο – του Roger Waters στηρίζουν την πολιτική της κυβέρνησης; Πολλά συγκροτήματα με (πολύ) μεγάλη απήχηση έχουν παίξει ή έχουν ακυρώσει εμφανίσεις, αλλά δεν είναι όλοι σαν την παρέα του Bono, που βγαίνει χαμογελαστές φωτογραφίες με τον G.W. Bush.
Ακόμα κι αν γίνει αποδεκτό το γεγονός πως μαζί με τα ξερά θα καούν και τα χλωρά και πως οι πράξεις της κυβέρνησης είναι ο καθρέφτης του μεγαλύτερου ποσοστού της κοινωνίας απ’ αυτό που την εξέλεξε, τίθεται το ερώτημα: Γιατί μόνο στο Ισραήλ; Νομίζω δε χρειάζεται να διευκρινίσω πως δεν παριστάνω καν το δικηγόρο του διαβόλου εδώ, αλλά, για παράδειγμα, πώς αντιμετωπίζεται η συμπεριφορά του Erdogan στους Κούρδους (ή ακόμα και στους Τούρκους) πολίτες ή στο προσφυγικό; Επίσης, τον καιρό που ο Donald Trump στοχεύει ρατσιστικά πολλούς μουσουλμάνους και αρνείται την κλιματική αλλαγή γινόμενος ξεκάθαρο εμπόδιο για την πρόοδο της παγκόσμιας κοινωνίας δεν είδα κανέναν Roger Waters να ακυρώνει ούτε μισή από τις εξήντα συναυλίες του στις Η.Π.Α.
Μπορεί, όπως είχε πει ο Frank Turner, οι μεγάλοι καλλιτέχνες να είναι σε θέση να μποϊκοτάρουν μια μικρή χώρα όπως το Ισραήλ με κέρδος σε «δημοσιότητα», αλλά όχι την παχιά αγελάδα που είναι οι Η.Π.Α. και η αντίστοιχη μουσική αγορά. Δε νομίζω οι Radiohead να έχουν ανάγκη τα λεφτά της συναυλίας του Τελ Αβίβ ή τη δημοσιότητα από τη συμμετοχή στο μποϊκοτάζ, κι ενώ το ίδιο ισχύει για το κύριο αντίπαλο δέος ονόματι Roger Waters, βλέπουμε πολύ πιο συχνά πολιτικές τοποθετήσεις του παρά καλλιτεχνικές δημιουργίες που να απομακρύνονται από το έπος της νιότης του και να προσφέρουν κάτι καινούριο.
Αυτό δε σημαίνει πως οι μουσικοί – και γενικά οι καλλιτέχνες – θα έπρεπε να απέχουν από πολιτικές τοποθετήσεις. Πώς μπορεί η τέχνη να μένει ανέπαφη από κάτι που επηρεάζει τόσο άμεσα το δημιουργό; Ούτε, βέβαια, θα ήταν χρήσιμο να πει κανείς αερολογίες του στιλ «η μουσική ενώνει» στηρίζοντας μια τέτοια συναυλία.
Το κύριο πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση δε μου φαίνεται να είναι η αντιμετώπιση πολιτικών καταστάσεων, αλλά η κριτική ορισμένων πράξεων και ο τρόπος που αυτή γίνεται. Και στη ζυγαριά μου δε βλέπω τον Thom Yorke (ή τους Radiohead) να βαρύνονται με έλλειψη πολιτικοποιημένων τοποθετήσεων ή μεροληψία.
Σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο περιοδικό Rolling Stone δόθηκε η ευκαιρία στον Thom Yorke να εκφραστεί επί του θέματος, έχοντας διατηρήσει τη σιωπή του μέχρι πρότινος. Το συγκεκριμένο θέμα φαίνεται να κρίθηκε τόσο φλέγον από το περιοδικό που η απάντηση δημοσιεύτηκε ξεχωριστά από την υπόλοιπη συνέντευξη, που στο μεγαλύτερο μέρος της η κουβέντα περιστρέφεται γύρω από τη δημιουργία του ‘OK Computer’. Πέρα από την απάντηση που δίνει για την απόφασή τους (με τα τωρινά δεδομένα η συναυλία θα διεξαχθεί κανονικά και δε φαίνεται να αλλάζει αυτό) στην οποία υποστηρίζει πως το μποϊκοτάζ ενισχύει τη διχόνοια, κάτι που χαρακτηρίστηκε ως «νηπιακή πολιτική σκέψη» και παράλληλα θίγει δύο ακόμα ενδιαφέροντα ζητήματα.
Αφήνοντας προσωρινά στην άκρη την αιτιολογία και την απόφαση, ο Thom Yorke δηλώνει απογοητευμένος που καλλιτέχνες που εκτιμά δεν τους θεωρούν ικανούς να πάρουν μια ώριμη απόφαση μόνοι τους, μετά από όσα έχουν κάνει και όσα έχουν τραγουδήσει όλα αυτά τα χρόνια. Όποιος κι αν είσαι, δεν είναι λίγο υπεροπτικό να λες σε κάποιο συνάδελφο-φίλο σου (ιδιαίτερα αυτού του «βεληνεκούς») τι να κάνει ή τι να μην κάνει με αυτό τον τρόπο; Έπειτα, είναι φανερά ενοχλημένος – αναφερόμενος κυρίως στον Roger Waters – από το γεγονός πως μεγάλο μέρος της επικοινωνίας-κριτικής έγινε δημόσια. Τόσο ο τραγουδιστής όσο και τα υπόλοιπα μέλη δείχνουν πως τους έχει απασχολήσει το συγκεκριμένο θέμα και είναι σε θέση να δικαιολογήσουν την απόφασή αυτή, όχι όμως στη μορφή ενυπόγραφων επιστολών στο διαδίκτυο. Ίσως γι’ αυτό οι απαντήσεις που δίνει στη συνέντευξη ο Thom Yorke δεν είναι όσο αναλυτικές και ουσιαστικές θα περίμενε ένας φίλος των Radiohead.
Φυσικά, οι Radiohead δεν είναι το μόνο συγκρότημα που «σπάει» το μποϊκοτάζ και παίζει στο Ισραήλ, ούτε ο Roger Waters ο μοναδικός υποστηρικτής του. Μια συχνή απάντηση όσων έχουν επιλέξει να εμφανιστούν εκεί συνήθως περιέχει τον αποσυσχετισμό του κοινού με την κυβέρνηση και τις πράξεις της.
Η ευθύνη αυτών των πράξεων πρέπει να πέφτει σαν κουβέρτα σε ολόκληρο τον πληθυσμό;
Στο κάτω-κάτω και με λίγο ριψοκίνδυνο «τράβηγμα» θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: πόσοι από όσους θα πήγαιναν σε μια συναυλία των Radiohead ή – υποθετικό σενάριο – του Roger Waters στηρίζουν την πολιτική της κυβέρνησης; Πολλά συγκροτήματα με (πολύ) μεγάλη απήχηση έχουν παίξει ή έχουν ακυρώσει εμφανίσεις, αλλά δεν είναι όλοι σαν την παρέα του Bono, που βγαίνει χαμογελαστές φωτογραφίες με τον G.W. Bush.
Ακόμα κι αν γίνει αποδεκτό το γεγονός πως μαζί με τα ξερά θα καούν και τα χλωρά και πως οι πράξεις της κυβέρνησης είναι ο καθρέφτης του μεγαλύτερου ποσοστού της κοινωνίας απ’ αυτό που την εξέλεξε, τίθεται το ερώτημα: Γιατί μόνο στο Ισραήλ; Νομίζω δε χρειάζεται να διευκρινίσω πως δεν παριστάνω καν το δικηγόρο του διαβόλου εδώ, αλλά, για παράδειγμα, πώς αντιμετωπίζεται η συμπεριφορά του Erdogan στους Κούρδους (ή ακόμα και στους Τούρκους) πολίτες ή στο προσφυγικό; Επίσης, τον καιρό που ο Donald Trump στοχεύει ρατσιστικά πολλούς μουσουλμάνους και αρνείται την κλιματική αλλαγή γινόμενος ξεκάθαρο εμπόδιο για την πρόοδο της παγκόσμιας κοινωνίας δεν είδα κανέναν Roger Waters να ακυρώνει ούτε μισή από τις εξήντα συναυλίες του στις Η.Π.Α.
Μπορεί, όπως είχε πει ο Frank Turner, οι μεγάλοι καλλιτέχνες να είναι σε θέση να μποϊκοτάρουν μια μικρή χώρα όπως το Ισραήλ με κέρδος σε «δημοσιότητα», αλλά όχι την παχιά αγελάδα που είναι οι Η.Π.Α. και η αντίστοιχη μουσική αγορά. Δε νομίζω οι Radiohead να έχουν ανάγκη τα λεφτά της συναυλίας του Τελ Αβίβ ή τη δημοσιότητα από τη συμμετοχή στο μποϊκοτάζ, κι ενώ το ίδιο ισχύει για το κύριο αντίπαλο δέος ονόματι Roger Waters, βλέπουμε πολύ πιο συχνά πολιτικές τοποθετήσεις του παρά καλλιτεχνικές δημιουργίες που να απομακρύνονται από το έπος της νιότης του και να προσφέρουν κάτι καινούριο.
Αυτό δε σημαίνει πως οι μουσικοί – και γενικά οι καλλιτέχνες – θα έπρεπε να απέχουν από πολιτικές τοποθετήσεις. Πώς μπορεί η τέχνη να μένει ανέπαφη από κάτι που επηρεάζει τόσο άμεσα το δημιουργό; Ούτε, βέβαια, θα ήταν χρήσιμο να πει κανείς αερολογίες του στιλ «η μουσική ενώνει» στηρίζοντας μια τέτοια συναυλία.
Το κύριο πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση δε μου φαίνεται να είναι η αντιμετώπιση πολιτικών καταστάσεων, αλλά η κριτική ορισμένων πράξεων και ο τρόπος που αυτή γίνεται. Και στη ζυγαριά μου δε βλέπω τον Thom Yorke (ή τους Radiohead) να βαρύνονται με έλλειψη πολιτικοποιημένων τοποθετήσεων ή μεροληψία.