Όλοι λίγο πολύ έχουμε διαβάσει ή/και έχουμε χρησιμοποιήσει σε συζητήσεις εκείνη την πάρα πολύ κλισέ και λίγο boomer φράση που λέει περίπου ότι «η τεχνολογία είναι χρήσιμη αρκεί να ξέρεις πώς να την αξιοποιήσεις», ή τέλος πάντων να τη χρησιμοποιούμε με μέτρο κτλ.
Αυτή τη φράση μου έφερε στο μυαλό το καινούργιο video clip του Kendrick Lamar με το οποίο «έντυσε» το πρώτο του τραγούδι, με τίτλο "The Heart Part 5", από το επερχόμενο άλμπουμ του. Ο Lamar στο video clip χρησιμοποίησε την deep fake τεχνολογία και το πρόσωπό του πήρε τη μορφή γνωστών και όχι τόσο γνωστών μαύρων ανδρών: O.J. Simpson, Will Smith, Jussie Smollett, Kobe Bryant, Kanye West, Nipsey Hussle. Η deep fake τεχνολογία είναι ακριβώς αυτό που αποτυπώνεται και στο video, δηλαδή όταν το πρόσωπο ή το σώμα ενός ατόμου έχει αλλοιωθεί ψηφιακά έτσι ώστε να φαίνεται ότι είναι κάποιος άλλος.
Ο Lamar, παραδοσιακά πρωτοπόρος, είναι μάλλον ο πρώτος στη μουσική βιομηχανία που αξιοποίησε τη συγκεκριμένη τεχνολογία με τόσο επαγγελματικό τρόπο, προσπαθώντας να δώσει ένα βάθος και μια παραπάνω ουσία στο νόημα των στίχων του. Όμως δεν είναι ο πρώτος στο χώρο της μουσικής που αξιοποίησε γενικά την deep fake τεχνολογία αν και περισσότερο - μέχρι πρότινος - θεωρούνταν περίπου σαν παιχνιδάκι όπως για παράδειγμα έκαναν οι Weezer με τους Green Day και τους Fall Out Boy για να διαφημίσουν την κοινή περιοδεία τους. Το βίντεο του rapper AK από το 2020 για το τραγούδι του "Family Tree" που βλέπετε παραπάνω είναι ένα ακόμα παράδειγμα τέτοιας χρήσης, με τον ίδιο ήδη να έχει προχωρήσει σε σχόλια περί «αντιγραφής».
Ένα βήμα προς μια πιο σοβαρή κατεύθυνση αξιοποίησης αυτής της τεχνολογίας είχε κάνει ο Jay-Z στις αρχές του 2020 όταν εμφανίστηκε να απαγγέλλει Shakespeare και Billy Joel και η μουσικός Holly Herndon που φημίζεται γενικά για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δουλειά της, η οποία δημιούργησε έναν ιστότοπο που μετατρέπει τα ηχητικά που ανεβαίνουν σε μουσική που τραγουδιέται με τη φωνή της. Λίγο πριν τον Lamar, πολύ πρόσφατα και ο Kanye West χρησιμοποίησε την deep fake τεχνολογία σε video με φωτογραφίες της παιδικής του ηλικίας.
Η deep fake είναι ακόμια μια σχετικά ανεξερεύνητη τεχνολογία ακόμα και όχι τόσο φτηνή για να χρησιμοποιηθεί ευρέως, πάντως μέχρι τώρα κατά κύριο λόγο έχει πολύ σκληρούς επικριτές και όχι άδικα. Εγείρει πολύ σημαντικά ηθικά και νομικά ζητήματα και το βασικότερο είναι ότι για μπορέσει να γίνει ένα τέτοιο video παραβιάζονται μια σειρά από ατομικά δικαιώματα. Ήδη κατά καιρούς έχουν δημιουργηθεί πολλά deep fake videos με στόχο την παραπλάνηση του κόσμου, για να συκοφαντήθουν προσωπικότητες και να διαδοθούν εντέλει ψευδείς πληροφορίες. Επίσης έχουν διαπιστωθεί περιπτώσεις εκδικητικής πορνογραφίας, που έχουν σκοπό να βλάψουν ψυχικά τον/την δήθεν εικονιζόμενο/η, μέχρι και ηλεκτρονικές απάτες για απόσπαση χρηματικών ποσών. Από την άλλη πλευρά, πολλά deep fake videos έχουν δημιουργηθεί για σατυρική χρήση αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις ειδικά όταν μιλάμε για το χαοτικό περιβάλλον των social media χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο τι είναι αληθές και τι όχι.
Πάντως ο Lamar έδωσε στην πράξη ένα δυνατό αντεπιχείρημα στο πώς αυτή η τεχνολογία μπορεί να αξιοποιηθεί με ευαισθησία, με σεβασμό και με ξεκάθαρη οριοθέτηση για το πού αρχίζει η αλήθεια και πού αρχίζει το ψέμα στα deep fake videos. Είναι όμως τόσο λεπτή η γραμμή που χωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, που αν δεν προσεγγιστεί με την απαραίτητη προσοχή δημιουργεί τεράστια προβλήματα και μπορεί να προκαλέσει μέχρι και (νέες) συρράξεις σε έναν ήδη πολύ ταραγμένο πλανήτη. Και το ερώτημα είναι: μπορούν οι καλλιτέχνες (όχι μόνο οι μουσικοί φυσικά) να ανατρέψουν το δρόμο που (φαίνεται να) έχει πάρει αυτή η τεχνολογία και να της δώσουν μια καινούργια, τελείως διαφορετική διάσταση ή θα καταλήξουμε στο τέλος να λησμονούμε το παράδειγμα του Lamar σαν μια ευχάριστη εξαίρεση στον κανόνα;