Λίγο πριν την εμφάνιση του στο φετινό Plissken Festival στην Τεχνόπολη στις 27 Ιουνίου, μιλήσαμε με τον τραγουδοποιό και κιθαρίστα από το Νίγηρα, τον Bombino. Είναι ένας καλλιτέχνης που πάνω στην παραδοσιακή μουσική παράδοση της χώρας του έχτισε το δικό του ήχο που τον έκανε γνωστό στο μουσικό στερέωμα την τελευταία δεκαετία. Εικόνες της ερήμου και πολυδιάστατες αλλαγές ρυθμών γεμίζουν τη μουσική του.
Μας είπε πως περιμένει με ανυπομονησία την επίσκεψη του στη χώρα μας, αναλύοντας παράλληλα τη φιλοσοφία, τη μουσική του, το προσφυγικό και τα προβλήματα στην Αφρική.
Ξενοφών Καράμπαλης: Αυτή είναι η πρώτη σου επίσκεψη στην Ελλάδα ως καλλιτέχνης. Περιμένουμε να σε παρακολουθήσουμε ζωντανά στη σκηνή του Plissken. Έχεις ξανάεπισκεφτεί στη χώρα μας ως τουρίστας;
Bombino: Δε νομίζω πως έχω ξαναβρεθεί στην Ελλάδα. Ανυπομονώ για την επίσκεψη μου στη χώρα σας. Μου αρέσει πολύ να ανακαλύπτω πόλεις, χώρες και καινούριους ανθρώπους. Είναι το κομμάτι του ταξιδιού που κάνει τις περιοδείες ενδιαφέροντες και σε κάνει να αντέχεις τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσεις.
Ξ.Κ.: Στον προηγούμενο δίσκο σου βρήκες μία σύνδεση ανάμεσα στην μουσική των Tuareg και την reggae που ονόμασες Tuareggae. Ήταν αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο δουλεύεις στο studio ή της χημείας μέσα στη μπάντα σου;
B.: H Tuareggae ήταν ένα στυλ που δημιουργήθηκε με τη μπάντα κατά τη διάρκεια των περιοδειών. Δεν ήταν κάτι που επινοήθηκε στο studio αλλά αποτέλεσμα του πειραματισμού μας στη σκηνή ενώ ήμασταν στο δρόμο και πήρε αρκετό καιρό. Όταν φτάσαμε να ηχογραφήσουμε το 'Azel' είχαμε αρκετό υλικό σε μορφή Tuareggae για να ηχογραφήσουμε τον δίσκο. Ήταν η πρώτη φορά που αυτή η προσέγγιση μας κατέληξε σε δίσκο μου.
Ξ.Κ.: Επιρροές από άλλες κουλτούρες παίζουν κεντρικό ρόλο στη μουσική σου. Φαντάζεσαι τον εαυτό σου να εξερευνείς μουσικά στοιχεία από τη Μεσόγειο ή ακόμα και από την Κέλτικη μουσική;
B.: Ίσως ναι, αλλά δεν μπορώ να προβλέψω με σιγουριά τι μπορεί να με εμπνεύσει στο μέλλον. Αυτή τη στιγμή δεν είμαι εξοικειωμένος με τις συγκεκριμένες μουσικές παραδόσεις.
Ξ.Κ.: Η κιθάρα είναι σύμβολο της αντίστασης και της επανάστασης. Καλλιτέχνες όπως ο Woody Guthrie και ο Pete Seeger τη χρησιμοποιούσαν για να διαδώσουν μηνύματα ενότητας και ισότητας. Αυτή της η ιδιότητα βρίσκεται στο πίσω μέρος του μυαλού σου όταν συνθέτεις μουσική;
B.: Μερικές φόρες το σκέφτομαι, άλλα συνήθως δεν έχω στο μυαλό μου την κιθάρα σα σύμβολο όσο σαν μέσο έκφρασης με το οποίο μπορώ να μεταδώσω αυτό που έχω στην καρδιά και στη ψυχή μου. Τις στιγμές που είμαι αφημένος στην ενέργεια της, την αισθάνομαι σαν επέκταση του σώματος μου.
Ξ.Κ.: Στις μέρες μας η διεθνής δισκογραφία δεν φαίνεται να έχει πια μουσικά κίνητρα. Η μουσική έχει γίνει επιχείριση και οι καλλιτέχνες πέφτουν σε παγίδες, προσπαθώντας να βρουν ένα μουσικό μοτίβο που να πουλάει. Το να είσαι εμπορικά επιτυχημένος καθιστά πιο δύσκολη τη διατήρηση της μουσικής σου ποιότητας και ταυτότητας;
B.: Για μένα προσωπικά αυτό δεν είναι πρόβλημα. Καταλαβαίνω πως μπορεί να είναι παγίδα για άλλους καλλιτέχνες, όμως γενικά πιστεύω πως αφορά pop καλλιτέχνες και όχι αυτούς που παίζουν μουσική που βασίζεται στην παράδοση όπως εγώ.
Ξ.Κ.: Η παγκοσμιοποίηση πολλές φορές επιφέρει αλλοίωση σε πολιτισμούς και κουλτούρες πολλών ετών. Μπορώ να σκεφτώ πολλά μέρη της Ελλάδος που έχασαν την ταυτότητα τους ώστε να προσελκύσουν τουρίστες. Όμως με τη μουσική σου - που βασίζεται στην παράδοση - έχεις καταφέρει να προσελκύσεις κόσμο στη χώρα σου. Μπορεί λοιπόν ο εκμοντερνισμός της παραδοσιακής μουσικής να βοηθήσει στη διατήρηση της ιστορίας και των παραδόσεων μίας χώρας;
B.: Ελπίζω πως μπορεί, καθώς αυτή είναι η φιλοσοφία μου και ο στόχος της καριέρας μου! Πέρα από το να παίζω μουσική που αγαπώ, να καταφέρνω να ζω και να υποστηρίζω την οικογένεια μου, ο στόχος μου είναι μέσω της μουσικής να αντιπροσωπεύω τους Tuareg και τον Νίγηρα σε όλο τον κόσμο. Και το κάνω αυτό μέσω της μουσικής μου που όπως λες είναι ένας εκμοντερνισμός της παραδοσιακής μουσικής. Μέσω αυτής της μουσικής ελπίζω να εμπνεύσω τους ακροατές να μάθουν περισσότερα για τους συμπολίτες μου, να θελήσουν να επισκεφτούν το Νίγηρα - και πιο συγκεκριμένα το Agadez από όπου κατάγομαι - ώστε να έρθει πάλι τουρισμός στη χώρα μου.
Ξ.Κ.: Στα άμεσα σχέδια σου είναι να χτίσεις ένα μουσικό σχολείο/κοινωνικό κέντρο βασισμένο στην παράδοση των Tuareg στη γενέτειρα σου το Agarez, το οποίο θα βελτιώσει το βιωτικό επίπεδο. Σκέφτεσαι την περίπτωση ανάδειξης ενός μουσικού φεστιβάλ; Το 'Festival In The Desert' στο Μάλι (που έχει σταμάτησει εδώ και μερικά χρόνια) ήταν ένα πολύ καλό παράδειγμα ανταλλαγής κουλτούρας μεταξύ λαών.
B.: Θα ήθελα πολύ να εμπλακώ σε ένα φεστιβάλ στο Agadez ή οπουδήποτε στην ευρύτερη περιοχή. Φυσικά ένα τέτοιο εγχείρημα θα ήταν δύσκολο και θα χρειαζόταν πολλούς και μεγάλους σπόνσορες, διεθνής οργανώσεις και τη βοήθεια της κυβέρνησης του Νίγηρα. Αλλά αν κατάφερνα να βοηθήσω στην υπολοίηση ενός τέτοιου φεστιβάλ θα ήταν σα να γίνεται ένα από τα όνειρα μου πραγματικότητα.
Ξ.Κ.: Η προσφυγική κρίση είναι ένα θέμα που μας επηρεάζει όλους. Εσύ μπορείς να ταυτιστείς και να το κατανοήσεις πιο πολύ από άλλους μουσικούς όντας στην εξορία κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Tuareg στις αρχές της δεκαετίας του 90'. Φαντάζεσαι κάποια λύση που θα μπορούσε να σταματήσει τον πόνο των προσφύγων ώστε να μπορέσουν να ζήσουν ειρηνικά στις πατρίδες τους;
B.: Νομίζω πως είναι πιθανό - όλα είναι πιθανά. Όμως θα πάρει πολύ χρόνο και χρειάζεται τεράστια προσπάθεια και αφοσίωση. Πολλοί φεύγουν από την Αφρική γιατί δεν υπάρχει τίποτα για αυτούς εδώ. Δεν υπάρχουν δουλειές, λεφτά, μόρφωση ή ελπίδα για το μέλλον. Συνεπώς το πρόβλημα δεν θα σταματήσει να υπάρχει όσο υπάρχουν βασικές ελλείψεις. Μέχρι τότε οι ντόπιοι θα θέλουν να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη για να βρουν μια καλύτερη ζωή για τους εαυτούς τους και τις οικογένειες τους. Στην Αφρική λοιπόν χρειαζόμαστε ανάπτυξη, επενδύσεις σε σχολεία και εταιρίες, αλλά και υποδομές στο τομέα της υγείας. Αυτές είναι βασικές προκλήσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα. Ίσως μάλιστα χρειάζονται να δουλέψουν σε αυτά πολλές γενεές.
Ξ.Κ.: Κατά τη διάρκεια μίας περιοδείας ταξιδεύεις σε όλο τον κόσμο. Όταν τελικά επιστρέφεις στο σπίτι σου στο Νίγηρα ενστερνίζεσαι ακόμα τον νομαδικό τρόπο ζωής;
B.: Υπό μία έννοια ναι. Για παράδειγμα μου αρέσει πολύ να πηγαίνω στην έρημο. Βέβαια όταν είμαι πίσω στη χώρα μου βάζω προτεραιότητα στο χρόνο που περνάω με την οικογένεια μου, είτε στο σπίτι στο Niamey είτε στο Agadez.
Ξ.Κ.: Μιλάς συχνά για την ομορφιά της ερήμου και το πως η μουσική εκεί βρίσκει τον πραγματικό λόγο της ύπαρξης της. Εδώ στην Ελλάδα η παραδοσιακή μουσική επηρεάζεται πολύ από την ελευθερία που προέρχεται από την απεραντοσύνη της θάλασσας. Πιστεύεις πως υπάρχει κοινός τόπος μεταξύ της ερήμου και της θάλασσας όσον αφορά την έμπνευση;
B.: Ναι το πιστεύω αυτό. Η έρημος είναι σαν αποξηραμένη θάλασσα. Η έρημος είναι ξερή ενώ η θάλασσα είναι υγρή όμως και τα δύο σου προκαλούν δέος και σου ενισχύουν το συναίσθημα της ελευθερίας. Συνεπώς τα βλέπω σαν παραπλήσιες πηγές έμπνευσης.
Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σου, θα συναντηθούμε από κοντά στη Τεχνόπολη!
Μας είπε πως περιμένει με ανυπομονησία την επίσκεψη του στη χώρα μας, αναλύοντας παράλληλα τη φιλοσοφία, τη μουσική του, το προσφυγικό και τα προβλήματα στην Αφρική.
Ξενοφών Καράμπαλης: Αυτή είναι η πρώτη σου επίσκεψη στην Ελλάδα ως καλλιτέχνης. Περιμένουμε να σε παρακολουθήσουμε ζωντανά στη σκηνή του Plissken. Έχεις ξανάεπισκεφτεί στη χώρα μας ως τουρίστας;
Bombino: Δε νομίζω πως έχω ξαναβρεθεί στην Ελλάδα. Ανυπομονώ για την επίσκεψη μου στη χώρα σας. Μου αρέσει πολύ να ανακαλύπτω πόλεις, χώρες και καινούριους ανθρώπους. Είναι το κομμάτι του ταξιδιού που κάνει τις περιοδείες ενδιαφέροντες και σε κάνει να αντέχεις τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσεις.
Ξ.Κ.: Στον προηγούμενο δίσκο σου βρήκες μία σύνδεση ανάμεσα στην μουσική των Tuareg και την reggae που ονόμασες Tuareggae. Ήταν αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο δουλεύεις στο studio ή της χημείας μέσα στη μπάντα σου;
B.: H Tuareggae ήταν ένα στυλ που δημιουργήθηκε με τη μπάντα κατά τη διάρκεια των περιοδειών. Δεν ήταν κάτι που επινοήθηκε στο studio αλλά αποτέλεσμα του πειραματισμού μας στη σκηνή ενώ ήμασταν στο δρόμο και πήρε αρκετό καιρό. Όταν φτάσαμε να ηχογραφήσουμε το 'Azel' είχαμε αρκετό υλικό σε μορφή Tuareggae για να ηχογραφήσουμε τον δίσκο. Ήταν η πρώτη φορά που αυτή η προσέγγιση μας κατέληξε σε δίσκο μου.
Ξ.Κ.: Επιρροές από άλλες κουλτούρες παίζουν κεντρικό ρόλο στη μουσική σου. Φαντάζεσαι τον εαυτό σου να εξερευνείς μουσικά στοιχεία από τη Μεσόγειο ή ακόμα και από την Κέλτικη μουσική;
B.: Ίσως ναι, αλλά δεν μπορώ να προβλέψω με σιγουριά τι μπορεί να με εμπνεύσει στο μέλλον. Αυτή τη στιγμή δεν είμαι εξοικειωμένος με τις συγκεκριμένες μουσικές παραδόσεις.
Ξ.Κ.: Η κιθάρα είναι σύμβολο της αντίστασης και της επανάστασης. Καλλιτέχνες όπως ο Woody Guthrie και ο Pete Seeger τη χρησιμοποιούσαν για να διαδώσουν μηνύματα ενότητας και ισότητας. Αυτή της η ιδιότητα βρίσκεται στο πίσω μέρος του μυαλού σου όταν συνθέτεις μουσική;
B.: Μερικές φόρες το σκέφτομαι, άλλα συνήθως δεν έχω στο μυαλό μου την κιθάρα σα σύμβολο όσο σαν μέσο έκφρασης με το οποίο μπορώ να μεταδώσω αυτό που έχω στην καρδιά και στη ψυχή μου. Τις στιγμές που είμαι αφημένος στην ενέργεια της, την αισθάνομαι σαν επέκταση του σώματος μου.
Ξ.Κ.: Στις μέρες μας η διεθνής δισκογραφία δεν φαίνεται να έχει πια μουσικά κίνητρα. Η μουσική έχει γίνει επιχείριση και οι καλλιτέχνες πέφτουν σε παγίδες, προσπαθώντας να βρουν ένα μουσικό μοτίβο που να πουλάει. Το να είσαι εμπορικά επιτυχημένος καθιστά πιο δύσκολη τη διατήρηση της μουσικής σου ποιότητας και ταυτότητας;
B.: Για μένα προσωπικά αυτό δεν είναι πρόβλημα. Καταλαβαίνω πως μπορεί να είναι παγίδα για άλλους καλλιτέχνες, όμως γενικά πιστεύω πως αφορά pop καλλιτέχνες και όχι αυτούς που παίζουν μουσική που βασίζεται στην παράδοση όπως εγώ.
Ξ.Κ.: Η παγκοσμιοποίηση πολλές φορές επιφέρει αλλοίωση σε πολιτισμούς και κουλτούρες πολλών ετών. Μπορώ να σκεφτώ πολλά μέρη της Ελλάδος που έχασαν την ταυτότητα τους ώστε να προσελκύσουν τουρίστες. Όμως με τη μουσική σου - που βασίζεται στην παράδοση - έχεις καταφέρει να προσελκύσεις κόσμο στη χώρα σου. Μπορεί λοιπόν ο εκμοντερνισμός της παραδοσιακής μουσικής να βοηθήσει στη διατήρηση της ιστορίας και των παραδόσεων μίας χώρας;
B.: Ελπίζω πως μπορεί, καθώς αυτή είναι η φιλοσοφία μου και ο στόχος της καριέρας μου! Πέρα από το να παίζω μουσική που αγαπώ, να καταφέρνω να ζω και να υποστηρίζω την οικογένεια μου, ο στόχος μου είναι μέσω της μουσικής να αντιπροσωπεύω τους Tuareg και τον Νίγηρα σε όλο τον κόσμο. Και το κάνω αυτό μέσω της μουσικής μου που όπως λες είναι ένας εκμοντερνισμός της παραδοσιακής μουσικής. Μέσω αυτής της μουσικής ελπίζω να εμπνεύσω τους ακροατές να μάθουν περισσότερα για τους συμπολίτες μου, να θελήσουν να επισκεφτούν το Νίγηρα - και πιο συγκεκριμένα το Agadez από όπου κατάγομαι - ώστε να έρθει πάλι τουρισμός στη χώρα μου.
Ξ.Κ.: Στα άμεσα σχέδια σου είναι να χτίσεις ένα μουσικό σχολείο/κοινωνικό κέντρο βασισμένο στην παράδοση των Tuareg στη γενέτειρα σου το Agarez, το οποίο θα βελτιώσει το βιωτικό επίπεδο. Σκέφτεσαι την περίπτωση ανάδειξης ενός μουσικού φεστιβάλ; Το 'Festival In The Desert' στο Μάλι (που έχει σταμάτησει εδώ και μερικά χρόνια) ήταν ένα πολύ καλό παράδειγμα ανταλλαγής κουλτούρας μεταξύ λαών.
B.: Θα ήθελα πολύ να εμπλακώ σε ένα φεστιβάλ στο Agadez ή οπουδήποτε στην ευρύτερη περιοχή. Φυσικά ένα τέτοιο εγχείρημα θα ήταν δύσκολο και θα χρειαζόταν πολλούς και μεγάλους σπόνσορες, διεθνής οργανώσεις και τη βοήθεια της κυβέρνησης του Νίγηρα. Αλλά αν κατάφερνα να βοηθήσω στην υπολοίηση ενός τέτοιου φεστιβάλ θα ήταν σα να γίνεται ένα από τα όνειρα μου πραγματικότητα.
Ξ.Κ.: Η προσφυγική κρίση είναι ένα θέμα που μας επηρεάζει όλους. Εσύ μπορείς να ταυτιστείς και να το κατανοήσεις πιο πολύ από άλλους μουσικούς όντας στην εξορία κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Tuareg στις αρχές της δεκαετίας του 90'. Φαντάζεσαι κάποια λύση που θα μπορούσε να σταματήσει τον πόνο των προσφύγων ώστε να μπορέσουν να ζήσουν ειρηνικά στις πατρίδες τους;
B.: Νομίζω πως είναι πιθανό - όλα είναι πιθανά. Όμως θα πάρει πολύ χρόνο και χρειάζεται τεράστια προσπάθεια και αφοσίωση. Πολλοί φεύγουν από την Αφρική γιατί δεν υπάρχει τίποτα για αυτούς εδώ. Δεν υπάρχουν δουλειές, λεφτά, μόρφωση ή ελπίδα για το μέλλον. Συνεπώς το πρόβλημα δεν θα σταματήσει να υπάρχει όσο υπάρχουν βασικές ελλείψεις. Μέχρι τότε οι ντόπιοι θα θέλουν να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη για να βρουν μια καλύτερη ζωή για τους εαυτούς τους και τις οικογένειες τους. Στην Αφρική λοιπόν χρειαζόμαστε ανάπτυξη, επενδύσεις σε σχολεία και εταιρίες, αλλά και υποδομές στο τομέα της υγείας. Αυτές είναι βασικές προκλήσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα. Ίσως μάλιστα χρειάζονται να δουλέψουν σε αυτά πολλές γενεές.
Ξ.Κ.: Κατά τη διάρκεια μίας περιοδείας ταξιδεύεις σε όλο τον κόσμο. Όταν τελικά επιστρέφεις στο σπίτι σου στο Νίγηρα ενστερνίζεσαι ακόμα τον νομαδικό τρόπο ζωής;
B.: Υπό μία έννοια ναι. Για παράδειγμα μου αρέσει πολύ να πηγαίνω στην έρημο. Βέβαια όταν είμαι πίσω στη χώρα μου βάζω προτεραιότητα στο χρόνο που περνάω με την οικογένεια μου, είτε στο σπίτι στο Niamey είτε στο Agadez.
Ξ.Κ.: Μιλάς συχνά για την ομορφιά της ερήμου και το πως η μουσική εκεί βρίσκει τον πραγματικό λόγο της ύπαρξης της. Εδώ στην Ελλάδα η παραδοσιακή μουσική επηρεάζεται πολύ από την ελευθερία που προέρχεται από την απεραντοσύνη της θάλασσας. Πιστεύεις πως υπάρχει κοινός τόπος μεταξύ της ερήμου και της θάλασσας όσον αφορά την έμπνευση;
B.: Ναι το πιστεύω αυτό. Η έρημος είναι σαν αποξηραμένη θάλασσα. Η έρημος είναι ξερή ενώ η θάλασσα είναι υγρή όμως και τα δύο σου προκαλούν δέος και σου ενισχύουν το συναίσθημα της ελευθερίας. Συνεπώς τα βλέπω σαν παραπλήσιες πηγές έμπνευσης.
Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σου, θα συναντηθούμε από κοντά στη Τεχνόπολη!