Την Παρασκευή παρακολουθήσαμε στο Θέατρο Τζένη Καρέζη τη μεταφορά του φιλοσοφικού κειμένου "Ασκητική" του Νίκου Καζαντζάκη με τους Νικήτα Τσακίρογλου, Θάλεια Αργυρίου και τέσσερις ακόμη ταλαντούχους ηθοποιούς, σε σκηνοθεσία Πάνου Αγγελόπουλου και μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου.
Αν η μεταφορά ενός μυθιστορήματος, διηγήματος ή νουβέλας σε θεατρικό έργο είναι δύσκολη, η μεταφορά ενός φιλοσοφικού έργου είναι ένα μεγάλο ρίσκο. Είναι ένα στοίχημα, που δεν είναι πάντα σίγουρο ότι θα κερδηθεί. Όσον αφορά στην Ασκητική, πρόκειται για ένα κείμενο του 1927 που καταπιάνεται με τον άνθρωπο, τον Θεό Αγωνιστή, τη σχέση τους, την ανθρωπότητα, τη γης, τη φύση, ένα κείμενο όπου εκφράζονται όλες οι ανησυχίες και οι πρώιμοι φιλοσοφικοί στοχασμοί του συγγραφέα. Ο ίδιος επηρεάζεται από τον Όμηρο, τον Νίτσε, τον Τολστόι, τον Μπερξόν και άλλους. Συμπληρώνοντας στο κείμενο, το 1928, τη Σιγή και ένα κομμάτι του Πιστεύω, δημιούργησε ένα έργο, που δεν μοιάζει να αποκρίνεται σε ένα ευρύ κοινό, παρά στον ίδιο του τον εαυτό, που αναζητά το «σύμπαντο». Στο θέατρο παρουσιάζεται, ιδωμένο από μία διαφορετική ματιά, αποζητώντας μία σύνδεση με τον κόσμο και τα τεκταινόμενα. Πώς γίνεται αυτό στην πράξη;
Η παράσταση μας προβλημάτισε αρκετά. Δεν μας συνεπήρε, δεν νιώσαμε να μοιραζόμαστε, να βιώνουμε τον προβληματισμό με τους ηθοποιούς. Προφανώς αυτό είναι κάτι υποκειμενικό, είναι όμως και κάτι που μπορούμε να αντιληφθούμε ως έναν βαθμό από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και η αλήθεια είναι πως η παράσταση δυσκόλεψε το κοινό. Το σίγουρο είναι πως πρόκειται για μία πολύ μεγάλη προσπάθεια, η οποία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία κατά γενική ομολογία και πως, ακόμα, κι αν σε εμάς φάνηκε λίγο τραχιά και δεν μπορέσαμε να μπούμε στο πνεύμα, μας έδωσε τροφή για προβληματισμό και σκέψη. Αξίζει να σημειωθεί πως τις καλύτερες κριτικές απέσπασε η ερμηνεία της Κατερίνας Διδασκάλου τις προηγούμενες εβδομάδες, την οποία δεν είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε. Η ερμηνεία όμως της Θάλειας Αργυρίου στη θέση της, είχε πολύ συναίσθημα ενώ ο Νικήτας Τσακίρογλου υπήρξε απλός, σίγουρος, σταθερός. Αλλά και οι ηθοποιοί που τους πλαισίωναν, απέδωσαν αρκετά εύστοχα το κείμενο.
Αν η μεταφορά ενός μυθιστορήματος, διηγήματος ή νουβέλας σε θεατρικό έργο είναι δύσκολη, η μεταφορά ενός φιλοσοφικού έργου είναι ένα μεγάλο ρίσκο. Είναι ένα στοίχημα, που δεν είναι πάντα σίγουρο ότι θα κερδηθεί. Όσον αφορά στην Ασκητική, πρόκειται για ένα κείμενο του 1927 που καταπιάνεται με τον άνθρωπο, τον Θεό Αγωνιστή, τη σχέση τους, την ανθρωπότητα, τη γης, τη φύση, ένα κείμενο όπου εκφράζονται όλες οι ανησυχίες και οι πρώιμοι φιλοσοφικοί στοχασμοί του συγγραφέα. Ο ίδιος επηρεάζεται από τον Όμηρο, τον Νίτσε, τον Τολστόι, τον Μπερξόν και άλλους. Συμπληρώνοντας στο κείμενο, το 1928, τη Σιγή και ένα κομμάτι του Πιστεύω, δημιούργησε ένα έργο, που δεν μοιάζει να αποκρίνεται σε ένα ευρύ κοινό, παρά στον ίδιο του τον εαυτό, που αναζητά το «σύμπαντο». Στο θέατρο παρουσιάζεται, ιδωμένο από μία διαφορετική ματιά, αποζητώντας μία σύνδεση με τον κόσμο και τα τεκταινόμενα. Πώς γίνεται αυτό στην πράξη;
Η παράσταση μας προβλημάτισε αρκετά. Δεν μας συνεπήρε, δεν νιώσαμε να μοιραζόμαστε, να βιώνουμε τον προβληματισμό με τους ηθοποιούς. Προφανώς αυτό είναι κάτι υποκειμενικό, είναι όμως και κάτι που μπορούμε να αντιληφθούμε ως έναν βαθμό από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και η αλήθεια είναι πως η παράσταση δυσκόλεψε το κοινό. Το σίγουρο είναι πως πρόκειται για μία πολύ μεγάλη προσπάθεια, η οποία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία κατά γενική ομολογία και πως, ακόμα, κι αν σε εμάς φάνηκε λίγο τραχιά και δεν μπορέσαμε να μπούμε στο πνεύμα, μας έδωσε τροφή για προβληματισμό και σκέψη. Αξίζει να σημειωθεί πως τις καλύτερες κριτικές απέσπασε η ερμηνεία της Κατερίνας Διδασκάλου τις προηγούμενες εβδομάδες, την οποία δεν είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε. Η ερμηνεία όμως της Θάλειας Αργυρίου στη θέση της, είχε πολύ συναίσθημα ενώ ο Νικήτας Τσακίρογλου υπήρξε απλός, σίγουρος, σταθερός. Αλλά και οι ηθοποιοί που τους πλαισίωναν, απέδωσαν αρκετά εύστοχα το κείμενο.
Η μουσική του Δημήτρη Παπαδημητρίου, αρκετά διακριτική και ταιριαστή, η ένταση όμως ήταν τόσο υψηλή, που ίσως να κούραζε σε κάποια σημεία τον θεατή, ο οποίος παράλληλα έπρεπε να προσέχει τόσο το σκηνικό, όσο και την προβολή στο βάθος και τις ερμηνείες. Βέβαια, ήταν λίγες οι στιγμές που γίνονταν όλα παράλληλα. Η μουσική ακολουθούσε μετά το τέλος κάθε κεφαλαίου.
Η προβολή πίσω στο σκηνικό σκοπό είχε τόσο να ενημερώνει τους θεατές για τη ροή του κειμένου (προβάλλονταν οι τίτλοι των κεφαλαίων), όσο και να σχολιάζει με τρόπο ενδιαφέροντα όσα λέγονταν και να τα συνδέει με κάποια γεγονότα. Κάτι παρακινδυνευμένο για ένα τέτοιο κείμενο. Κάποιοι πειραματισμοί μάλλον δεν εξυπηρέτησαν τελικά τον σκοπό τους, αναγνωρίζεται όμως το ρίσκο αυτής της πρωτοβουλίας.
Πέρα από την προβολή, το σκηνικό, με κάποιες εναλλαγές, παρέμενε λιτό, σε μαύρο φόντο, δίνοντας βάση στη σημειολογία των αντικειμένων.
Πρόκειται για έναν συγγραφέα δύσκολο και ιδιαίτερα περίεργο, που άλλοτε μιλά απευθείας στην καρδιά σου και άλλοτε περνά πολύς καιρός, για να τον κατανοήσεις. Ίσως κάποια πράγματα να μην τα αντιληφθείς ποτέ και να μην κατανοήσεις τον τρόπο σκέψης του. Είναι σίγουρα πρόκληση, όπως πρόκληση είναι και να ανεβάσεις ένα τέτοιο έργο. Γι’ αυτό αξίζουν πολλά συγχαρητήρια για ένα τόσο θαρραλέο εγχείρημα!