Το θεατρικό έργο "Ο μικρός Χίτλερ" του Γερμανού Arnold Bernfeld ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Το έργο αφορά μια δυνητική συνάντηση μεταξύ του νεαρού Αδόλφου Χίτλερ και του μεσήλικα Σίγκμουντ Φρόυντ στη Βιέννη της προπολεμικής περιόδου 1912-1913. Είναι μια υποτιθέμενη προσπάθεια του πρώτου να αναζητήσει τα βαθύτερα αίτια, να διαγνώσει το πρόβλημα και να βρει θεραπεία για τα συμπτώματα των νευρώσεών του. Αναγνωρίζει, δηλαδή, ο νεαρός Χίτλερ πως η συμπεριφορά του αποκλίνει από το φυσιολογικό και όσο κι αν δεν εκτιμά τον Εβραίο πατέρα της ψυχανάλυσης, καταφεύγει σε αυτόν ξεκινώντας μια σειρά ταραχωδών συναντήσεων.
Ο Χίλτερ μωρό, παιδί σχολικής ηλικίας, έφηβος, νέος... Ένα νήμα από τραυματικές εμπειρίες έρχεται στην επιφάνεια από το ασυνείδητο και παρουσιάζεται στον Φρόυντ στην προσπάθειά του να βοηθήσει τον νεαρό που έχει μπροστά του, όσο κι αν τον αντιπαθεί για τις πεποιθήσεις του. Σε εμάς που γνωρίζουμε τι μέλλει γενέσθαι, η ταύτιση με τον Φρόυντ είναι πολύ εύκολη. Μάλιστα, κάποιες φορές φαίνεται σαν ο ίδιος να γνωρίζει ένα κομμάτι της ιστορίας που θα γραφεί- πρόκειται άραγε για κάποια προοικονομία του έργου ή απλώς σκιαγραφείται η εξαιρετική ικανότητα του επιστήμονα-παρατηρητή της ανθρώπινης συμπεριφοράς να προβλέπει καταστάσεις;
Ο νεαρός καλλιτέχνης που έχει μπροστά του, έχει απορριφθεί από Ακαδημίες Τεχνών και πασχίζει να βγάλει το ψωμί του για να πληρώνει τις συνεδρίες του. Ενώ ζητά απεγνωσμένα να μάθει τι είναι αυτό που τον βασανίζει, δεν "υποτάσσεται" στις αρχές τις ψυχανάλυσης. Προσπαθώντας σαν μικρό παιδί να προβάλλει "αντίσταση" (σύμφωνα με την καθομιλουμένη, αλλά και με την ψυχαναλυτική διάλεκτο), η έναρξη της θεραπείας διαρκώς αναβάλλεται, ενώ τα βήματα που γίνονται είναι πολύ μικρά και προκαλούν εκατέρωθεν εκνευρισμό.
Γιατί ο Χίτλερ τινάζεται όταν ακούει κεραυνούς και γιατί τραυλίζει και κάνει
μανιερισμούς όταν μιλάει για τον πατέρα του; Τι συμβαίνει με τη σεξουαλική του διέγερση; Ποια είναι η βαθειά αιτία και κατά συνέπεια, για εμάς τους θεατές, η δευτερογενής επίπτωση των παραπάνω όχι μόνο στη ζωή του, αλλά (σε βάθος χρόνου) στη ζωή ολόκληρης της ανθρωπότητας; Ακόμα και η αμφιθυμία που εκφράζει αφενός προσπαθώντας να μάθει "πώς θα καταλήξει" και αφετέρου αποφεύγοντας οποιαδήποτε προσπάθεια για συνεργασία με τον θεραπευτή αντικατοπτρίζει μια προσωπικότητα ψυχοπαθητική. Αυτό όμως οφείλεται σε μία άλλη σημαντική οπτική που το έργο δεν αγνοεί ως υποδεέστερη: "Γεννιέται ο άνθρωπος ή γίνεται;"
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο Χίτλερ αγαπούσε την ιδέα πως η φύση προκαθορίζει τι είναι αυτό που θα γίνουμε, εξού και η εμμονή του με τις ράτσες. Ένας άνθρωπος που δηλώνει πως "Κανένας δεν θα τολμήσει να με πλάσει" είναι αδύνατον την ίδια στιγμή να επιζητά τη θεραπεία, την αλλαγή μέσα από την κοπιώδη διαδικασία της ψυχανάλυσης, που αναπόφευκτα εμπεριέχει και τη συμμετοχή ενός άλλου ατόμου. Παρόλο που το έργο είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στη μελανή αυτή προσωπικότητα της ιστορίας, δεν είναι εύκολο για κάποιον που έχει επιρροές από τον Φρόυντ να μην κάνει μια μικρή επισήμανση. Ο μεγάλος αυτός ψυχαναλυτής είχε σε περίοπτη θέση της θεωρίας του τις ενδογενείς ορμές και μάλιστα υποστήριζε πως μέσα από τον άνθρωπο πηγάζουν καταστροφικές φαντασιώσεις και μίσος. Ακόμα και ο ίδιος παρουσιάζεται να επέρχεται σε αυτή τη δυσάρεστη θέση μέσα στο έργο -γεγονός που αποδεικνύει και τη συνέπεια της θεωρίας του.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο άνθρωπος γεννιέται με ένστικτα και ανάγκες που καθορίζουν τη συμπεριφορά του με απώτερο σκοπό την ικανοποίησή τους. Έτσι λοιπόν, έχουμε έναν πρωτόγονο οργανισμό ο οποίος προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα ένστικτά του και τις κοινωνικές συμβάσεις. Αυτή η οπτική προβάλλεται πολύ επιτυχημένα στην παράσταση όταν συμβαίνουν μικρές διακοπές από τη συνεδρία και μεταφερόμαστε σε μια φανταστική αναπαράσταση, όπου ο Φρόυντ παραλληλίζεται με θηριοδαμαστή του τσίρκου και ο Χίτλερ με το θηρίο που οφείλει να δαμάσει. Κάθε φορά που το "θηρίο" αντιστέκεται στη συνεδρία, ο "δαμαστής" του πρέπει να το επαναφέρει στην τάξη. Ο Φρόυντ, όμως, δε συμβιβάζεται με τη μονόπλευρη οπτική της φύσης και δε ξεχνά να μας πει ότι αυτό το θηρίο είναι και δικό μας δημιούργημα, εφόσον οι a priori ορμές αναζητούν ικανοποίηση σε ένα δομημένο ιστορικό-πολιτικό πλαίσιο.
Όλες αυτές οι προεκτάσεις που προκύπτουν από την υπόθεση παρουσιάστηκαν από τους ηθοποιούς και σκηνοθέτες του έργου Γεράσιμο Μιχελή και Γιώργο Χριστοδούλου με σημειολογικές λεπτομέρειες. Σε αυτό συνέβαλλαν τα σκηνικά (Γιάννης Θεοδωράκης) που επιλέχθηκαν - μεταξύ των οποίων φυσικά και το περιβόητο ντιβάνι - αλλά και η μουσική του έργου (Χαράλαμπος Γωγιός). Ο Γεράσιμος Μιχελής ως Φρόυντ απέπνεε ηρεμία, όπως και απαιτούσε ο ρόλος του ως ψυχαναλυτή, ενώ δεν του ήταν δύσκολη και η εναλλαγή σε φωνακλά θηριοδαμαστή. Από την άλλη, ο Γιώργος Χιρστοδούλου μας εξέπληξε με την απόδοση της νευρωτικής παρουσίας του Χίτλερ, των μανιακών εκδηλώσεών του μέσα από τις "υπερβολές" της ψυχοκινητής του συμπεριφοράς. Τόσο ως αγρίμι όσο και ως αλαζόνας μεγαλομανής έπειθε με το ύφος του τους θεατές, ενώ η κινησιολογία του ήταν πολύ καλοδουλεμένη. Αδιαμφισβήτητα, η εκδοχή του έργου στα γερμανικά θα αποτυπώνει με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια τις γλωσσικές αποχρώσεις που χρησιμοποιούνται από τον Χίτλερ ως ένδειξη της ψυχοπαθολογίας του, αλλά και η μετάφραση της Ευαγγελίας Νάνου υπήρξε πολύ ικανοποιητική για τη δική μας γλώσσα.
Πρόκειται για ένα έργο που καλό θα είναι να το δεις "διαβασμένος", αφού γίνονται αναφορές σε στοιχεία της ψυχανάλυσης που πιθανόν να μην είναι ξεκάθαρα σε όποιον δεν έχει έστω μια ιδέα για την ορολογία της (πχ, η libido, η πατρική φιγούρα, ο μαζοχισμός, το άγχος του ευνουχισμού, το άγχος θανάτου). Από την άλλη πλευρά, νιώσαμε πως η ιστορία επικεντρώθηκε στα πολύ προφανή σημεία της ζωής του Χίτλερ όπως και της θεωρίας του Φρόυντ, ενώ περιμέναμε λίγο περισσότερο "ζουμί", χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα περισσότερους διαλόγους.
Το έργο αποτελούσε μια ευκαιρία να εξεταστεί η εξής υπόθεση: εάν είχαν γνωριστεί αυτές οι δυο προσωπικότητες, τα πράγματα θα είχαν την ίδια έκβαση; Παρόλο που χρησιμοποιείται η αμφίσημη φράση "Θα καταλήξει πολύ άσχημα, αν δεν καταλήξει καλά...", φαίνεται πως ο συγγραφέας δεν δίνει περιθώρια για περαιτέρω υποθέσεις και συμβαδίζει με το ιστορικό γίγνεσθαι κλείνοντας την παράσταση με τη λέξη "Σκοτάδι".
Σκοπός της παράστασης δεν είναι να συμπονέσουμε τον απάνθρωπο χαρακτήρα του Χίτλερ λόγω των τραυμάτων του. Το εδώ και τώρα, αυτή η φανταστική αλληλεπίδραση των δύο προσωπικοτήτων γεννά ερωτήματα στο μυαλό μας, μας προβληματίζει και μας οδηγεί σε φιλοσοφικούς και πολιτικούς στοχασμούς.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Ευαγγελία Νάνου
Σκηνοθεσία: Γεράσιμος Μιχελής, Γιώργος Χριστοδούλου
Σύμβουλοι κειμένου: Χριστόφορος Λιοντάκης, Αριστοτέλης Χαϊτίδης
Δραματουργική επεξεργασία: Σέβη Ματσακίδου
Σκηνικά: Γιάννης Θεοδωράκης
Κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Μουσική: Χαράλαμπος Γωγιός
Επιμέλεια κίνησης: Ζωή Χατζηαντωνίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Δομνίκη Μητροπούλου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γεράσιμος Μιχελής, Γιώργος Χριστοδούλου
ΧΩΡΟΣ
Κεντρική Σκηνή
Από 3.10.2016 μέχρι 10.1.2017
ΩΡΕΣ
Δευτέρα 21:15
Τρίτη 21:15
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό 13€
Φοιτητικό / Ανέργων 10€
Ο Χίλτερ μωρό, παιδί σχολικής ηλικίας, έφηβος, νέος... Ένα νήμα από τραυματικές εμπειρίες έρχεται στην επιφάνεια από το ασυνείδητο και παρουσιάζεται στον Φρόυντ στην προσπάθειά του να βοηθήσει τον νεαρό που έχει μπροστά του, όσο κι αν τον αντιπαθεί για τις πεποιθήσεις του. Σε εμάς που γνωρίζουμε τι μέλλει γενέσθαι, η ταύτιση με τον Φρόυντ είναι πολύ εύκολη. Μάλιστα, κάποιες φορές φαίνεται σαν ο ίδιος να γνωρίζει ένα κομμάτι της ιστορίας που θα γραφεί- πρόκειται άραγε για κάποια προοικονομία του έργου ή απλώς σκιαγραφείται η εξαιρετική ικανότητα του επιστήμονα-παρατηρητή της ανθρώπινης συμπεριφοράς να προβλέπει καταστάσεις;
Ο νεαρός καλλιτέχνης που έχει μπροστά του, έχει απορριφθεί από Ακαδημίες Τεχνών και πασχίζει να βγάλει το ψωμί του για να πληρώνει τις συνεδρίες του. Ενώ ζητά απεγνωσμένα να μάθει τι είναι αυτό που τον βασανίζει, δεν "υποτάσσεται" στις αρχές τις ψυχανάλυσης. Προσπαθώντας σαν μικρό παιδί να προβάλλει "αντίσταση" (σύμφωνα με την καθομιλουμένη, αλλά και με την ψυχαναλυτική διάλεκτο), η έναρξη της θεραπείας διαρκώς αναβάλλεται, ενώ τα βήματα που γίνονται είναι πολύ μικρά και προκαλούν εκατέρωθεν εκνευρισμό.
Γιατί ο Χίτλερ τινάζεται όταν ακούει κεραυνούς και γιατί τραυλίζει και κάνει
μανιερισμούς όταν μιλάει για τον πατέρα του; Τι συμβαίνει με τη σεξουαλική του διέγερση; Ποια είναι η βαθειά αιτία και κατά συνέπεια, για εμάς τους θεατές, η δευτερογενής επίπτωση των παραπάνω όχι μόνο στη ζωή του, αλλά (σε βάθος χρόνου) στη ζωή ολόκληρης της ανθρωπότητας; Ακόμα και η αμφιθυμία που εκφράζει αφενός προσπαθώντας να μάθει "πώς θα καταλήξει" και αφετέρου αποφεύγοντας οποιαδήποτε προσπάθεια για συνεργασία με τον θεραπευτή αντικατοπτρίζει μια προσωπικότητα ψυχοπαθητική. Αυτό όμως οφείλεται σε μία άλλη σημαντική οπτική που το έργο δεν αγνοεί ως υποδεέστερη: "Γεννιέται ο άνθρωπος ή γίνεται;"Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο Χίτλερ αγαπούσε την ιδέα πως η φύση προκαθορίζει τι είναι αυτό που θα γίνουμε, εξού και η εμμονή του με τις ράτσες. Ένας άνθρωπος που δηλώνει πως "Κανένας δεν θα τολμήσει να με πλάσει" είναι αδύνατον την ίδια στιγμή να επιζητά τη θεραπεία, την αλλαγή μέσα από την κοπιώδη διαδικασία της ψυχανάλυσης, που αναπόφευκτα εμπεριέχει και τη συμμετοχή ενός άλλου ατόμου. Παρόλο που το έργο είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στη μελανή αυτή προσωπικότητα της ιστορίας, δεν είναι εύκολο για κάποιον που έχει επιρροές από τον Φρόυντ να μην κάνει μια μικρή επισήμανση. Ο μεγάλος αυτός ψυχαναλυτής είχε σε περίοπτη θέση της θεωρίας του τις ενδογενείς ορμές και μάλιστα υποστήριζε πως μέσα από τον άνθρωπο πηγάζουν καταστροφικές φαντασιώσεις και μίσος. Ακόμα και ο ίδιος παρουσιάζεται να επέρχεται σε αυτή τη δυσάρεστη θέση μέσα στο έργο -γεγονός που αποδεικνύει και τη συνέπεια της θεωρίας του.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο άνθρωπος γεννιέται με ένστικτα και ανάγκες που καθορίζουν τη συμπεριφορά του με απώτερο σκοπό την ικανοποίησή τους. Έτσι λοιπόν, έχουμε έναν πρωτόγονο οργανισμό ο οποίος προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα ένστικτά του και τις κοινωνικές συμβάσεις. Αυτή η οπτική προβάλλεται πολύ επιτυχημένα στην παράσταση όταν συμβαίνουν μικρές διακοπές από τη συνεδρία και μεταφερόμαστε σε μια φανταστική αναπαράσταση, όπου ο Φρόυντ παραλληλίζεται με θηριοδαμαστή του τσίρκου και ο Χίτλερ με το θηρίο που οφείλει να δαμάσει. Κάθε φορά που το "θηρίο" αντιστέκεται στη συνεδρία, ο "δαμαστής" του πρέπει να το επαναφέρει στην τάξη. Ο Φρόυντ, όμως, δε συμβιβάζεται με τη μονόπλευρη οπτική της φύσης και δε ξεχνά να μας πει ότι αυτό το θηρίο είναι και δικό μας δημιούργημα, εφόσον οι a priori ορμές αναζητούν ικανοποίηση σε ένα δομημένο ιστορικό-πολιτικό πλαίσιο.Όλες αυτές οι προεκτάσεις που προκύπτουν από την υπόθεση παρουσιάστηκαν από τους ηθοποιούς και σκηνοθέτες του έργου Γεράσιμο Μιχελή και Γιώργο Χριστοδούλου με σημειολογικές λεπτομέρειες. Σε αυτό συνέβαλλαν τα σκηνικά (Γιάννης Θεοδωράκης) που επιλέχθηκαν - μεταξύ των οποίων φυσικά και το περιβόητο ντιβάνι - αλλά και η μουσική του έργου (Χαράλαμπος Γωγιός). Ο Γεράσιμος Μιχελής ως Φρόυντ απέπνεε ηρεμία, όπως και απαιτούσε ο ρόλος του ως ψυχαναλυτή, ενώ δεν του ήταν δύσκολη και η εναλλαγή σε φωνακλά θηριοδαμαστή. Από την άλλη, ο Γιώργος Χιρστοδούλου μας εξέπληξε με την απόδοση της νευρωτικής παρουσίας του Χίτλερ, των μανιακών εκδηλώσεών του μέσα από τις "υπερβολές" της ψυχοκινητής του συμπεριφοράς. Τόσο ως αγρίμι όσο και ως αλαζόνας μεγαλομανής έπειθε με το ύφος του τους θεατές, ενώ η κινησιολογία του ήταν πολύ καλοδουλεμένη. Αδιαμφισβήτητα, η εκδοχή του έργου στα γερμανικά θα αποτυπώνει με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια τις γλωσσικές αποχρώσεις που χρησιμοποιούνται από τον Χίτλερ ως ένδειξη της ψυχοπαθολογίας του, αλλά και η μετάφραση της Ευαγγελίας Νάνου υπήρξε πολύ ικανοποιητική για τη δική μας γλώσσα.
Πρόκειται για ένα έργο που καλό θα είναι να το δεις "διαβασμένος", αφού γίνονται αναφορές σε στοιχεία της ψυχανάλυσης που πιθανόν να μην είναι ξεκάθαρα σε όποιον δεν έχει έστω μια ιδέα για την ορολογία της (πχ, η libido, η πατρική φιγούρα, ο μαζοχισμός, το άγχος του ευνουχισμού, το άγχος θανάτου). Από την άλλη πλευρά, νιώσαμε πως η ιστορία επικεντρώθηκε στα πολύ προφανή σημεία της ζωής του Χίτλερ όπως και της θεωρίας του Φρόυντ, ενώ περιμέναμε λίγο περισσότερο "ζουμί", χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα περισσότερους διαλόγους.
Το έργο αποτελούσε μια ευκαιρία να εξεταστεί η εξής υπόθεση: εάν είχαν γνωριστεί αυτές οι δυο προσωπικότητες, τα πράγματα θα είχαν την ίδια έκβαση; Παρόλο που χρησιμοποιείται η αμφίσημη φράση "Θα καταλήξει πολύ άσχημα, αν δεν καταλήξει καλά...", φαίνεται πως ο συγγραφέας δεν δίνει περιθώρια για περαιτέρω υποθέσεις και συμβαδίζει με το ιστορικό γίγνεσθαι κλείνοντας την παράσταση με τη λέξη "Σκοτάδι".
Σκοπός της παράστασης δεν είναι να συμπονέσουμε τον απάνθρωπο χαρακτήρα του Χίτλερ λόγω των τραυμάτων του. Το εδώ και τώρα, αυτή η φανταστική αλληλεπίδραση των δύο προσωπικοτήτων γεννά ερωτήματα στο μυαλό μας, μας προβληματίζει και μας οδηγεί σε φιλοσοφικούς και πολιτικούς στοχασμούς.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Ευαγγελία Νάνου
Σκηνοθεσία: Γεράσιμος Μιχελής, Γιώργος Χριστοδούλου
Σύμβουλοι κειμένου: Χριστόφορος Λιοντάκης, Αριστοτέλης Χαϊτίδης
Δραματουργική επεξεργασία: Σέβη Ματσακίδου
Σκηνικά: Γιάννης Θεοδωράκης
Κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Μουσική: Χαράλαμπος Γωγιός
Επιμέλεια κίνησης: Ζωή Χατζηαντωνίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Δομνίκη Μητροπούλου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γεράσιμος Μιχελής, Γιώργος Χριστοδούλου
ΧΩΡΟΣ
Κεντρική Σκηνή
Από 3.10.2016 μέχρι 10.1.2017
ΩΡΕΣ
Δευτέρα 21:15
Τρίτη 21:15
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Κανονικό 13€
Φοιτητικό / Ανέργων 10€