Το 1965, ένας μεγαλειώδης και αξιομνημόνευτος κινηματογραφιστής που μέχρι το τέλος της ζωής του έμελλε να κερδίσει τρία βραβεία Oscar σκηνοθεσίας, αποφασίζει να παρουσιάσει στην μεγάλη οθόνη το παρθενικό βιβλίο του John Fowles, με το πρωταγωνιστικό ζευγάρι να το ενσαρκώνουν δύο πολύ μεγάλα ονόματα της τότε βιομηχανίας, οι Samantha Eggar και Terence Stamp. Ο λόγος γίνεται για τον William Wyler και το αριστούργημά του «The Collector», ένα έργο που τελικά πέρασε στο πάνθεον του κινηματογράφου, αποτελώντας εφαλτήριο και πηγή έμπνευσης πλήθους μεταγενέστερων θρίλερ. Επιστρέφοντας στο παρόν, στον πολυχώρο Vault ανεβαίνει σε θεατρική διασκευή το συγκεκριμένο έργο, «Ο Συλλέκτης», σε σκηνοθεσία Ένκε Φεζολλάρι, μετάφραση και δραματουργική επεξεργασία Μαριλένας Παναγιωτοπούλου και τους Γιώργο Παπαπαύλου και Πολυξένη Μυλωνά να ερμηνεύουν το πρωταγωνιστικό ζευγάρι. Δυστυχώς, αν και εμφανίζονται πλήθος ρηξικέλευθων ιδεών με την αντίστοιχη όρεξη για προσαρμογή σε θεατρικά πλαίσια, πολύ σημαντικών ταινιών και βιβλίων, ο σεβασμός και η προσεκτική επεξεργασία των κειμένων αυτών συχνά μοιάζουν αντιστρόφως ανάλογες ποσότητες με την ανάγκη (!) για πρωτοτυπία.
Ο Φρέντερικ (Γιώργος Παπαπαύλου), ένας μοναχικός, εσωστρεφής και ντροπαλός άνδρας, μανιώδης συλλέκτης πεταλούδων και ερασιτέχνης εντομολόγος, κερδίζει το λαχείο. Με τα χρήματα αυτά αγοράζει μια τεράστια έπαυλη σε ένα απομακρυσμένο σημείο της πόλης του. Το τεράστιο σπίτι διαθέτει και ένα κελάρι ακριβώς όπως θα το ήθελε για να βάλει σε εφαρμογή το σχέδιο του. Έχοντας πλέον τα πάντα έτοιμα, απαγάγει τη γυναίκα με την οποία είναι ερωτευμένος, την Μιράντα (Πολυξένη Μυλωνά), πιστεύοντας πως μόνο έτσι θα καταφέρει να της μιλήσει, να της δείξει ποιος πραγματικά είναι και τελικά να την παντρευτεί. Βέβαια, η όμορφη φοιτήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών δεν παρουσιάζει την επιθυμητή αντίδραση στα σχέδιά του κι εκείνος τη φυλακίζει στο κελάρι, ένα χώρο πλήρως διαμορφωμένο για εκείνη. Ένα παιχνίδι φόβου, απογοήτευσης και θανάτου λαμβάνει χώρα ανάμεσα στο θηρευτή και το θήραμά του. Τελικά, μόνο ο Φρέντερικ θα βγει ζωντανός, συνεχίζοντας την ανθρωπόμορφη, πλέον, συλλογή του με νέες γυναίκες, δυνάμει συζύγους του.
Η πρώτη φράση του έργου προήλθε από το στόμα του Γιώργου Παπαπαύλου, υποδυόμενος τον απαγωγέα, προϊδεάζοντας το κοινό για ποικίλα σημεία του έργου που θα ακολουθούσε: «Λένε πως κάθε ιστορία έχει δύο εκδοχές.». Ντυμένος σε αποχρώσεις του καφέ, ίσως για να δείχνει πιο επίγειος χαρακτήρας, ο Φρέντερικ, σε αντίθεση με την ταινία και την προσέγγιση του Terence Stamp, απεικονίσθηκε ως ένας ψυχικά ασταθής τύπος που δεν μπόρεσε καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης να το κρύψει αυτό, επιδιδόμενος σε συχνές κρίσεις παροξυσμού και τρέλας. Γενικότερα, ο συγκεκριμένος ρόλος αποδόθηκε ως ένα συνονθύλευμα όλων των τηλεοπτικών serial killers με τα ποικίλα κουσούρια και τις ιδιαιτερότητές τους, δίχως όμως να επιτευχθεί μια κάποια ισορροπία σ’ όλο αυτό. Επομένως, οι αντιδράσεις και οι κινήσεις του Φρέντερικ ήταν υπερβολικές, ο τρόπος ομιλίας του φαινόταν προσποιητός και τελικά, κατά την προσωπική μου γνώμη, δεν εμφανίσθηκε εκείνο το καλά κρυμμένο προσωπείο ενός άντρα που περισσότερο μάχεται με τον εαυτό και τους δαίμονές του και λιγότερο με την κοινή γνώμη και την κοινωνική αποδοχή. Η φυλακισμένη Μιράντα κάποια στιγμή απευθύνεται σ’ εκείνον, αποτυπώνοντας αυτή την άποψη, «Εσύ είσαι ο πραγματικός φυλακισμένος στο κελάρι», χωρίς όμως αυτό το πλαίσιο να έχει ληφθεί υπόψιν σε ολόκληρο το εύρος του ρόλου.
Από την άλλη πλευρά, η Μιράντα της ταινίας και του βιβλίου, παρουσιάζεται ως μια πολύ δυναμική και μοντέρνα για την εποχή της γυναίκα, επαναστάτρια και έτοιμη να αντιταχθεί σε κάθε άντρα που θα της δημιουργούσε εμπόδια. Ακριβώς αυτή η αχαλίνωτη προσωπικότητά της, μαζί με την εξωτερική της εμφάνιση, φαίνεται να προκάλεσαν εκ πρώτης στιγμής στο Φρέντερικ τα όσα αισθήματα διέθετε για εκείνη, αισθήματα κυρίως ιδιοτελή, χωρίς όμως σεξουαλικού περιεχομένου αντικρίσματα που αποζητά εκείνος από την πλευρά του. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά της τραγικής ηρωίδας του Fowles δεν αποτυπώθηκαν στη Μιράντα του Φεζολλάρι. Αντιθέτως, η νεαρή κοπέλα εμφανίσθηκε περισσότερο ως ένα τρομαγμένο κορίτσι και λιγότερο ως μια δυνατή και ανεξάρτητη γυναίκα, έτοιμη να αντισταθεί ακόμη και στο δυνάμει δολοφόνο της. Η μικροκαμωμένη Πολυξένη Μυλωνά, λοιπόν, μπροστά στον ψηλό και γεροδεμένο Γιώργο Παπαπαύλου δεν κατάφερε να εξωτερικεύσει ούτε οπτικά, ούτε και λεκτικά την ακατάπαυστη προσπάθεια της Μιράντας να απελευθερωθεί, συχνά χρησιμοποιώντας τη γοητεία και την εξυπνάδα της. Σίγουρα σ’ αυτό συνετέλεσε και η δραματουργική αφαίρεση μερικών αντιπροσωπευτικών σκηνών της ταινίας.
Πιθανώς, το στενό σκηνικό του τρίτου ορόφου του πολυχώρου Vault να έπαιξε το ρόλο του στην έλλειψη έντασης και κλιμάκωσης των όσων γίνονταν επί σκηνής. Ο χώρος στον οποίο μπορούσαν να κινηθούν οι ηθοποιοί, στένευε ακόμη περισσότερο λόγω των γλαστρών που είχαν επιλεγεί ως διακόσμηση, μαζί με αρκετά τετράγωνα, διάφανα κουτιά, διασκορπισμένα στο χώρο, στα οποία εμφανίζονταν βαλσαμωμένες πεταλούδες. Το βασικότερο σκηνικό, όμως, ήταν το διαφανές, ορθογώνιο παραβάν που έκλεινε και οριοθετούσε το υποτιθέμενο κελάρι. Η συγκεκριμένη επιλογή υποθέτω πως απέρρεε από την ιδέα της σκηνογράφου και του σκηνοθέτη να δημιουργήσουν ένα χώρο αιχμαλωσίας της κοπέλας που να έμοιαζε με τα κουτιά στα οποία ο συλλέκτης βαλσάμωνε τις πεταλούδες του. Προσωπικά, θεωρώ πως το σκηνικό αυτό περισσότερο δημιουργούσε προβλήματα στους ηθοποιούς παρά εξέπεμπε το αίσθημα που θα ήθελε ο σκηνοθέτης. Επιπλέον, σε τεχνικό επίπεδο, η μουσική που έντυνε την παράσταση συνεχώς άλλαζε, δίνοντας μια αχρείαστη ποικιλία στο έργο, συχνά προσδίδοντας και μια πιο δραματική ατμόσφαιρα, αχρείαστη κι αυτή. Είναι εντυπωσιακό πως επιλέχθηκαν δεκάδες μουσικά κομμάτια και ηχητικά εφέ, από βαλς μέχρι τάνγκο. Τέλος, μέσα σε όλα αυτά, και με τους θεατές να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τους ηθοποιούς, η παράσταση «φορτώθηκε» και με την παρουσία μικροφώνου.
Εν κατακλείδι, αξιοπρόσεκτη και αξιοσέβαστη η προσπάθεια των δύο ηθοποιών, αλλά η σκηνοθεσία και το διασκευασμένο κείμενο παρουσιάσθηκαν ελλιπή. Φαντάζει παράλογο κάποιος αρκετά θαρραλέος σκηνοθέτης να επιλέξει ένα κείμενο ευρέως γνωστό, παρουσιασμένο, με επιτυχία κιόλας, στον κινηματογράφο, και να μην περιμένει την άμεση σύγκριση των δύο αυτών μεταφορών της ίδιας ιστορίας. Σίγουρα, πάντως, η κινηματογραφική μεταφορά έχει κάποια αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι στο «Συλλέκτη», η κλιμάκωση της έντασης κορυφώνεται πολύ σύντομα από την έναρξη του έργου, επομένως οι θεατρικοί ηθοποιοί οφείλουν να μεριμνήσουν για την επίτευξή της με κατάλληλο ζέσταμα και προεργασία, καθώς διαθέτουν μόνο μία προσπάθεια να μεταφέρουν αυτή την κατάσταση. Εν αντιθέσει, στο σινεμά, οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης έχουν την ευκαιρία για πλήθος επαναλήψεων της ίδιας σκηνής μέχρι να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. «Λένε πως κάθε ιστορία έχει δύο εκδοχές.», λοιπόν. Αναδιατυπώνοντας, «Λένε πως κάθε ιστορία μπορεί να αποδοθεί με διαφορετικές εκδοχές», όμως το ποια εκδοχή, τελικά, θα επιλεγεί, επιφυλάσσει τόσο τον κίνδυνο της αποτυχίας, όσο και την υπόσχεση της επιτυχίας. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλλον η πλάστιγγα γέρνει προς την αριστερή της πλευρά.
Συντελεστές Παράστασης
Μετάφραση – Δραματουργική Επεξεργασία: Μαριλένα Παναγιωτοπούλου
Σκηνοθεσία: Ένκε Φεζολλάρι
Σκηνικά- Κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου
Δραματολόγος: Ναταλί Μηνιώτη
Μουσική Επιμέλεια: Ένκε Φεζολλάρι
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δάφνη Λιανάκη
Βοηθός Σκηνογράφου: Ανθή Παρασκευά - Βελουδογιάννη
Επιστημονική Σύμβουλος – Εγκληματολόγος: Κάτια Σωτηρίου
Φωτογραφίες: Κική Παπαδοπούλου
Επικοινωνία: Μαρία Κωνσταντοπούλου
Παραγωγή: Red Moonlight Productions
Ερμηνεύουν: Γιώργος Παπαπαύλου, Πολυξένη Μυλωνά
Ο Φρέντερικ (Γιώργος Παπαπαύλου), ένας μοναχικός, εσωστρεφής και ντροπαλός άνδρας, μανιώδης συλλέκτης πεταλούδων και ερασιτέχνης εντομολόγος, κερδίζει το λαχείο. Με τα χρήματα αυτά αγοράζει μια τεράστια έπαυλη σε ένα απομακρυσμένο σημείο της πόλης του. Το τεράστιο σπίτι διαθέτει και ένα κελάρι ακριβώς όπως θα το ήθελε για να βάλει σε εφαρμογή το σχέδιο του. Έχοντας πλέον τα πάντα έτοιμα, απαγάγει τη γυναίκα με την οποία είναι ερωτευμένος, την Μιράντα (Πολυξένη Μυλωνά), πιστεύοντας πως μόνο έτσι θα καταφέρει να της μιλήσει, να της δείξει ποιος πραγματικά είναι και τελικά να την παντρευτεί. Βέβαια, η όμορφη φοιτήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών δεν παρουσιάζει την επιθυμητή αντίδραση στα σχέδιά του κι εκείνος τη φυλακίζει στο κελάρι, ένα χώρο πλήρως διαμορφωμένο για εκείνη. Ένα παιχνίδι φόβου, απογοήτευσης και θανάτου λαμβάνει χώρα ανάμεσα στο θηρευτή και το θήραμά του. Τελικά, μόνο ο Φρέντερικ θα βγει ζωντανός, συνεχίζοντας την ανθρωπόμορφη, πλέον, συλλογή του με νέες γυναίκες, δυνάμει συζύγους του.
Η πρώτη φράση του έργου προήλθε από το στόμα του Γιώργου Παπαπαύλου, υποδυόμενος τον απαγωγέα, προϊδεάζοντας το κοινό για ποικίλα σημεία του έργου που θα ακολουθούσε: «Λένε πως κάθε ιστορία έχει δύο εκδοχές.». Ντυμένος σε αποχρώσεις του καφέ, ίσως για να δείχνει πιο επίγειος χαρακτήρας, ο Φρέντερικ, σε αντίθεση με την ταινία και την προσέγγιση του Terence Stamp, απεικονίσθηκε ως ένας ψυχικά ασταθής τύπος που δεν μπόρεσε καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης να το κρύψει αυτό, επιδιδόμενος σε συχνές κρίσεις παροξυσμού και τρέλας. Γενικότερα, ο συγκεκριμένος ρόλος αποδόθηκε ως ένα συνονθύλευμα όλων των τηλεοπτικών serial killers με τα ποικίλα κουσούρια και τις ιδιαιτερότητές τους, δίχως όμως να επιτευχθεί μια κάποια ισορροπία σ’ όλο αυτό. Επομένως, οι αντιδράσεις και οι κινήσεις του Φρέντερικ ήταν υπερβολικές, ο τρόπος ομιλίας του φαινόταν προσποιητός και τελικά, κατά την προσωπική μου γνώμη, δεν εμφανίσθηκε εκείνο το καλά κρυμμένο προσωπείο ενός άντρα που περισσότερο μάχεται με τον εαυτό και τους δαίμονές του και λιγότερο με την κοινή γνώμη και την κοινωνική αποδοχή. Η φυλακισμένη Μιράντα κάποια στιγμή απευθύνεται σ’ εκείνον, αποτυπώνοντας αυτή την άποψη, «Εσύ είσαι ο πραγματικός φυλακισμένος στο κελάρι», χωρίς όμως αυτό το πλαίσιο να έχει ληφθεί υπόψιν σε ολόκληρο το εύρος του ρόλου.
Από την άλλη πλευρά, η Μιράντα της ταινίας και του βιβλίου, παρουσιάζεται ως μια πολύ δυναμική και μοντέρνα για την εποχή της γυναίκα, επαναστάτρια και έτοιμη να αντιταχθεί σε κάθε άντρα που θα της δημιουργούσε εμπόδια. Ακριβώς αυτή η αχαλίνωτη προσωπικότητά της, μαζί με την εξωτερική της εμφάνιση, φαίνεται να προκάλεσαν εκ πρώτης στιγμής στο Φρέντερικ τα όσα αισθήματα διέθετε για εκείνη, αισθήματα κυρίως ιδιοτελή, χωρίς όμως σεξουαλικού περιεχομένου αντικρίσματα που αποζητά εκείνος από την πλευρά του. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά της τραγικής ηρωίδας του Fowles δεν αποτυπώθηκαν στη Μιράντα του Φεζολλάρι. Αντιθέτως, η νεαρή κοπέλα εμφανίσθηκε περισσότερο ως ένα τρομαγμένο κορίτσι και λιγότερο ως μια δυνατή και ανεξάρτητη γυναίκα, έτοιμη να αντισταθεί ακόμη και στο δυνάμει δολοφόνο της. Η μικροκαμωμένη Πολυξένη Μυλωνά, λοιπόν, μπροστά στον ψηλό και γεροδεμένο Γιώργο Παπαπαύλου δεν κατάφερε να εξωτερικεύσει ούτε οπτικά, ούτε και λεκτικά την ακατάπαυστη προσπάθεια της Μιράντας να απελευθερωθεί, συχνά χρησιμοποιώντας τη γοητεία και την εξυπνάδα της. Σίγουρα σ’ αυτό συνετέλεσε και η δραματουργική αφαίρεση μερικών αντιπροσωπευτικών σκηνών της ταινίας.
Πιθανώς, το στενό σκηνικό του τρίτου ορόφου του πολυχώρου Vault να έπαιξε το ρόλο του στην έλλειψη έντασης και κλιμάκωσης των όσων γίνονταν επί σκηνής. Ο χώρος στον οποίο μπορούσαν να κινηθούν οι ηθοποιοί, στένευε ακόμη περισσότερο λόγω των γλαστρών που είχαν επιλεγεί ως διακόσμηση, μαζί με αρκετά τετράγωνα, διάφανα κουτιά, διασκορπισμένα στο χώρο, στα οποία εμφανίζονταν βαλσαμωμένες πεταλούδες. Το βασικότερο σκηνικό, όμως, ήταν το διαφανές, ορθογώνιο παραβάν που έκλεινε και οριοθετούσε το υποτιθέμενο κελάρι. Η συγκεκριμένη επιλογή υποθέτω πως απέρρεε από την ιδέα της σκηνογράφου και του σκηνοθέτη να δημιουργήσουν ένα χώρο αιχμαλωσίας της κοπέλας που να έμοιαζε με τα κουτιά στα οποία ο συλλέκτης βαλσάμωνε τις πεταλούδες του. Προσωπικά, θεωρώ πως το σκηνικό αυτό περισσότερο δημιουργούσε προβλήματα στους ηθοποιούς παρά εξέπεμπε το αίσθημα που θα ήθελε ο σκηνοθέτης. Επιπλέον, σε τεχνικό επίπεδο, η μουσική που έντυνε την παράσταση συνεχώς άλλαζε, δίνοντας μια αχρείαστη ποικιλία στο έργο, συχνά προσδίδοντας και μια πιο δραματική ατμόσφαιρα, αχρείαστη κι αυτή. Είναι εντυπωσιακό πως επιλέχθηκαν δεκάδες μουσικά κομμάτια και ηχητικά εφέ, από βαλς μέχρι τάνγκο. Τέλος, μέσα σε όλα αυτά, και με τους θεατές να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τους ηθοποιούς, η παράσταση «φορτώθηκε» και με την παρουσία μικροφώνου.
Εν κατακλείδι, αξιοπρόσεκτη και αξιοσέβαστη η προσπάθεια των δύο ηθοποιών, αλλά η σκηνοθεσία και το διασκευασμένο κείμενο παρουσιάσθηκαν ελλιπή. Φαντάζει παράλογο κάποιος αρκετά θαρραλέος σκηνοθέτης να επιλέξει ένα κείμενο ευρέως γνωστό, παρουσιασμένο, με επιτυχία κιόλας, στον κινηματογράφο, και να μην περιμένει την άμεση σύγκριση των δύο αυτών μεταφορών της ίδιας ιστορίας. Σίγουρα, πάντως, η κινηματογραφική μεταφορά έχει κάποια αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι στο «Συλλέκτη», η κλιμάκωση της έντασης κορυφώνεται πολύ σύντομα από την έναρξη του έργου, επομένως οι θεατρικοί ηθοποιοί οφείλουν να μεριμνήσουν για την επίτευξή της με κατάλληλο ζέσταμα και προεργασία, καθώς διαθέτουν μόνο μία προσπάθεια να μεταφέρουν αυτή την κατάσταση. Εν αντιθέσει, στο σινεμά, οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης έχουν την ευκαιρία για πλήθος επαναλήψεων της ίδιας σκηνής μέχρι να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. «Λένε πως κάθε ιστορία έχει δύο εκδοχές.», λοιπόν. Αναδιατυπώνοντας, «Λένε πως κάθε ιστορία μπορεί να αποδοθεί με διαφορετικές εκδοχές», όμως το ποια εκδοχή, τελικά, θα επιλεγεί, επιφυλάσσει τόσο τον κίνδυνο της αποτυχίας, όσο και την υπόσχεση της επιτυχίας. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλλον η πλάστιγγα γέρνει προς την αριστερή της πλευρά.
Συντελεστές Παράστασης
Μετάφραση – Δραματουργική Επεξεργασία: Μαριλένα Παναγιωτοπούλου
Σκηνοθεσία: Ένκε Φεζολλάρι
Σκηνικά- Κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου
Δραματολόγος: Ναταλί Μηνιώτη
Μουσική Επιμέλεια: Ένκε Φεζολλάρι
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δάφνη Λιανάκη
Βοηθός Σκηνογράφου: Ανθή Παρασκευά - Βελουδογιάννη
Επιστημονική Σύμβουλος – Εγκληματολόγος: Κάτια Σωτηρίου
Φωτογραφίες: Κική Παπαδοπούλου
Επικοινωνία: Μαρία Κωνσταντοπούλου
Παραγωγή: Red Moonlight Productions
Ερμηνεύουν: Γιώργος Παπαπαύλου, Πολυξένη Μυλωνά