Παρότι ο κινηματογράφος είναι μία εκ των νεότερων μορφών τέχνης, έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι αποτελεί μια από τις πιο συντηρητικές, τουλάχιστον στο πιο δημοφιλές και εμπορικό του κομμάτι. Για δεκαετίες το «σινεμά για τις μάζες» αναμασούσε κοινωνικές νόρμες και διαμόρφωνε αποδεκτές συμπεριφορές, προπαγανδίζοντας ιδεολογίες και διαφημίζοντας προϊόντα. Αυτή η πραγματικότητα δεν έχει αλλάξει στ' αλήθεια πολύ, απλώς η κοινωνία έχει πια μετασχηματιστεί σε τέτοιο βαθμό που ο κινηματογράφος δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει, έστω και αργά, τις αλλαγές της.
Στις κινηματογραφικές ιστορίες του προηγούμενου αιώνα η ομοφυλοφιλία αποτελούσε ως επί το πλείστον ένδειξη και σύμβολο παραβατικότητας, μια κατ' επιλογή ροή προς τη μοναχικότητα και το κοινωνικό περιθώριο, την ηθική κατάπτωση, το έγκλημα και τελικά την Κόλαση. Στον αντίποδα, καλλιεργήθηκε μια πιο ανάλαφρη εικόνα των ομοφυλόφιλων, με αστείες φωνές, φανταχτερά ντυσίματα και περίεργα κουνήματα, που συχνά γίνονταν αντικείμενο σαρκασμού και χλεύης.
Πλέον υπάρχει και μια άλλη πλευρά, ταινίες που συζητούν ανοιχτά τη ζωή και τον ψυχισμό ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων και τρανς ατόμων, ανθρώπων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό και ανθρώπων με διαφορετική ταυτότητα φύλου. Σε αυτό το άρθρο θέλουμε να σταθούμε σε 7 χαρακτηριστικά παραδείγματα, επικεντρωμένοι κυρίως στον νέο αιώνα. Με φωτεινή εξαίρεση την πρώτη ταινία από το 1994, όλες οι υπόλοιπες είναι δραματικές ιστορίες που περιγράφουν τον καθημερινό αγώνα που οι ήρωές τους δίνουν με το μέσα τους και με το γύρω τους. Ιστορίες από τις οποίες πιστεύουμε ότι έχουμε να μάθουμε πολλά, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Ιστορίες για τη δύναμη, την αποφασιστικότητα, την αφοσίωση, την αυταπάρνηση, την αγάπη και τον έρωτα. Δεσμευόμαστε ότι στο μέλλον θα επανέλθουμε στον mainstream queer κινηματογράφο με πιο «φωτεινές» ταινίες, όπως άλλωστε αξίζει στο πολύχρωμο.
The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (1994)
Ελληνικός τίτλος: «Οι Περιπέτειες της Πρισίλα, Βασίλισσας της Ερήμου»
Σκηνοθεσία: Stephan Elliott
Πρωταγωνιστούν: Hugo Weaving, Guy Pearce και Terence Stamp
Επιλογή του Δημήτρη Καμπούρη
Τα φανταχτερά ρούχα και τα λικνίσματα τα προσφέρουν οι Hugo Weaving, Guy Pearce και φυσικά ο πολύς Terence Stamp στο πιο αναπάντεχο, αστείο και σοβαρό road movie στην άλλη άκρη της Αυστραλίας. Τρεις εκπληκτικές ερμηνείες με ένα στιβαρό σενάριο που κάνει χρήση όλων των χαλαρών «κλισέ» της κοινότητας, αλλά κυρίως εμβαθύνει και σε σοβαρά «κλισέ», όπως οι προκαταλήψεις, ο σεξισμός, η ομοφοβία και η βία.
Για να μην τα πολυλογώ, αν σου αρέσει ο καλός κινηματογράφος που σέβεται τον εαυτό του και φυσικά τον θεατή ανεξαρτήτως χρώματος, πεποίθησης ή κατεύθυνσης, αν ο ανδρισμός σου δεν εξαρτάται από τον «μη ανδρισμό» των άλλων, ή αν απλά θέλεις να περάσεις καλά λικνίζοντας το κορμάκι σου σε τραγούδια από Village People, Gloria Gaynor και φυσικά ABBA μεταξύ άλλων, τότε ντύσου fabulous (ελάτε τώρα, μέχρι και Oscar τσίμπησε για τα κοστούμια, μη ντρέπεστε, τόσες ιδέες) και βάλε το κραγιόν σου.
Δείτε το trailer.
Boys Don't Cry (1999)
Ελληνικός τίτλος: «Τα αγόρια δεν κλαίνε»
Σκηνοθεσία: Kimberly Peirce
Πρωταγωνιστούν: Hilary Swank και Chloë Sevigny
Επιλογή της Κατερίνας Αδαμοπούλου
Τον Οκτώβριο του 2009 ο Barack Obama επικύρωσε με την υπογραφή του το ψήφισμα "Matthew Shepard and James Byrd Jr. Hate Crimes Prevention Act", το οποίο επέκτεινε το φάσμα των εγκλημάτων μίσους, συμπεριλαμβάνοντας ενέργειες που στοχοποιούν άτομα λόγω φυλής, χρώματος, καταγωγής, γένους, αναπηρίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Προ της εφαρμογής του νόμου, είχαν γνωστοποιηθεί πλείστες δολοφονίες γκέι και τρανς ατόμων.
Το 1993 οι Αμερικάνοι διάβασαν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που σχετίζονταν με την δολοφονία του νεαρού τρανς Brandon Teena στην πόλη Humboldt της Nebraska. Έξι χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες το "Boys Don't Cry" της Κimberly Peirce, μια ταινία που προσπαθεί να ακολουθήσει τον Brandon στο ταξίδι του για την αναζήτηση της αγάπης και της αποδοχής μέχρι και την άγρια δολοφονία του. Αν σε κάτι πρέπει να σταθεί η προσοχή μας, πέραν των εκπληκτικών ερμηνειών από την Chloë Sevigny και την Hilary Swank, η οποία και βραβεύτηκε τόσο με Oscar όσο και με Χρυσή Σφαίρα, είναι πως η βιαιότητα των σκηνών που βλέπουμε στις οθόνες μας δεν αποτελούν προϊόν φαντασίας, αλλά τουναντίον ειδεχθείς πράξεις νοσηρών μυαλών που όχι μόνο αντιπαλεύονται τη διαφορετικότητα αλλά προσπαθούν να την εκμηδενίσουν.
Δείτε το trailer.
Brokeback Mountain (2005)
Ελληνικός τίτλος: «Το Μυστικό του Brokeback Mountain»
Σκηνοθεσία: Ang Lee
Πρωταγωνιστούν: Heath Ledger, Jake Gyllenhaal και Michelle Williams
Επιλογή της Ελένης Ζαρκάδα
Τη δεκαετία του '60 δύο καουμπόυ που αναλαμβάνουν να εργαστούν φυλώντας πρόβατα στο Brokeback Mountain – ένα υπέροχο βουνό στο Wyoming – έρχονται κοντά στην φύση, τον εαυτό τους αλλά και μεταξύ τους. Η σχέση τους παραμένει μοναδική και εξιδανικευμένη σε όλα τα χρόνια της ζωής τους, ακόμα και όταν αποφασίζουν να ακολουθήσουν τις κοινωνικές επιταγές της εποχής και ο καθένας να δημιουργήσει την οικογένειά του.
Η κυκλοφορία του Brokeback Mountain στα 00's υπήρξε σταθμός για τις queer ταινίες, καθώς είναι από τις πρώιμες προσπάθειες του mainstream κινηματογράφου να μυήσει το κοινό σε αυτή τη θεματολογία. Το ρομαντικό αυτό δράμα, σκηνοθετημένο από τον Ang Lee, προκαλεί σταδιακά συγκίνηση, που κορυφώνεται στο τέλος χωρίς να γίνεται μελό. Ακόμα κι αν δεν γίνεται ξεκάθαρο εάν οι ήρωες ήταν gay ή bisexual, δύο πράγματα κρατάμε: τις αξεπέραστες ερμηνείες των Heath Ledger και Jake Gyllenhaal, καθώς και την σκιαγράφηση της αληθινής αγάπης μεταξύ δύο ανθρώπων.
Δείτε το trailer.
Milk (2008)
Σκηνοθεσία: Gus Van Sant
Πρωταγωνιστούν: Sean Penn, Josh Brolin και Emile Hirsch
Επιλογή του Ορέστη Καζασίδη
Η ταινία διηγείται την τελευταία και πιο εξωστρεφή περίοδο του Harvey Milk, του πρώτου ανοιχτά γκέι εκλεγμένου Αμερικανού πολιτικού στα τέλη της δεκαετίας του '70. Ακολουθώντας τα χνάρια των κινημάτων για τα δικαιώματα των μαύρων και των γυναικών που είχαν μαζικοποιηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες πετυχαίνοντας σημαντικές νίκες, οι οργανώσεις ομοφυλόφιλων, κυρίως με επίκεντρο την Καλιφόρνια, βγήκαν από την αφάνεια, σύναψαν κοινωνικές συμμαχίες και απαίτησαν ορατότητα και αναγνώριση. Ο Milk έλαβε και έδωσε δύναμη, λόγο και πολιτική υπόσταση σε αυτές διεκδικήσεις μέχρι να φτάσει στο τραγικό του τέλος.
Παρότι ο Gus Van Sant είχε μακρά παράδοση ταινιών που άγγιζαν την ομοφυλοφιλία, ακόμα και με αυτοβιογραφικό τρόπο, περίμενε σχεδόν 20 χρόνια και πάνω από 10 ταινίες από την πρώτη του σκηνοθετική δουλειά για να αγγίξει την ιστορία του Milk. Τελικώς παρέδωσε το πορτρέτο ενός μάρτυρα, που ενθουσίασε την Ακαδημία και γέμισε βραβεία, χάρη και στη συγκλονιστική ερμηνεία του Sean Penn. Μόνη μου ένσταση ότι δεν είμαι σίγουρος ότι αυτός είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να θυμόμαστε τον Milk. Από τον συμβιβασμένο Χριστό που πεθαίνει καρτερικά στον Σταυρό του Μαρτυρίου προτιμώ τον εξαγριωμένο Ιησού που εκδιώκει μανιασμένα τους εμπόρους από τον Ναό Του.
Δείτε το trailer.
120 battements par minute (2017) / BPM (Beats per Minute)
Ελληνικός τίτλος: «120 Χτύποι το Λεπτό»
Σκηνοθεσία: Robin Campillo
Πρωταγωνιστούν: Nahuel Pérez Biscayart, Arnaud Valois και Adèle Haenel
Επιλογή του Ορέστη Καζασίδη
Δεν μπορείς να μιλήσεις για την ομοφυλοφιλία χωρίς να αναφερθείς στο AIDS. Ο ιός HIV ανακαλύφθηκε την δεκαετία του '80 και συχνά χαρακτηριζόταν ως «η επιδημία των γκέι», ενώ σε πιο σκληρούς συντηρητικούς κύκλους θεωρείτο ακόμα και «θεϊκή παρέμβαση» για την εξάλειψη της «παρά φύση αποκλίνουσας συμπεριφοράς τους». Μέσα σε αυτό το ήδη εχθρικό κλίμα, οι οροθετικοί είχαν επιπλέον να αντιμετωπίσουν την αργή ιατρική πρόοδο, αλλά και τα οικονομικά συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών. Κάπως έτσι γεννήθηκαν ακτιβιστικές οργανώσεις όπως η ACT UP («Συμμαχία για την Απελευθέρωση της Δύναμης») που συστάθηκε το 1987 και ανέλαβε να επιβάλλει το AIDS στο δημόσιο διάλογο με καμπάνιες, δράσεις και παρεμβάσεις.
Στη συγκεκριμένη ταινία παρακολουθούμε το γαλλικό παράρτημα της ACT UP στις αρχές του '90, καθώς τα μέλη του συζητούν, διαφωνούν, αποφασίζουν και υλοποιούν. Αυτή η διεισδυτική ματιά στο εσωτερικό της οργάνωσης βοηθά να διαλυθούν πιθανές βεβαιότητες ότι υπάρχει ένα και μόνο συμπαγές κίνημα ομοφυλόφιλων, που το μόνο που κάνει είναι να διοργανώνει πολύχρωμες εκδηλώσεις με μπαλόνια, σφυρίχτρες και ψηλοτάκουνες γόβες. Στο δεύτερο μέρος ο φακός επικεντρώνεται σε προσωπικές ιστορίες, που αποτυπώνουν το άσβεστο πάθος για ζωή, αλλά και τη σκληρή μάχη με την ασθένεια. Μια ταινία-ορόσημο για τον σύγχρονο ευρωπαϊκό queer κινηματογράφο, που εύχομαι να καταδικάσει σε αφάνεια απαίδευτες και αμετροεπείς σούπες, όπως η «Ζωή της Αντέλ».
Δείτε το trailer.
Girl (2018)
Ελληνικός τίτλος: «Κορίτσι»
Σκηνοθεσία: Lukas Dhont
Πρωταγωνιστούν: Victor Polster, Arieh Worthalter και Oliver Bodart
Επιλογή της Ελένης Ζαρκάδα
Η Lara είναι μία έφηβη που νιώθει δυσφορία με τα χαρακτηριστικά φύλου της που την παγιδεύουν σε ανδρικό σώμα. Έχει ξεκινήσει ορμονοθεραπεία, ενώ σχεδιάζει την εγχείρηση αλλαγής φύλου, γεγονός που την κάνει χαρούμενη. Ταυτόχρονα εγγράφεται σε ένα από τα καλύτερα σχολεία κλασικού χορού, καθώς αγαπάει πολύ αυτή την τέχνη. Πώς θα συνδυάσει την εντατική άσκηση, την έκθεση στο κοινό και στους συμμαθητές της με τις αλλαγές στο σώμα της και μία νέα πραγματικότητα;
Ο Lukas Dhont στο ντεμπούτο του εστιάζει με εξαιρετικό τρόπο στην ψυχοσύνθεση των εφήβων που αποκτούν από νωρίς επίγνωση της δυσφορίας που αισθάνονται προς το εκ γενετής φύλο τους. Δίνει έμφαση στα καθημερινά γεγονότα που επηρεάζουν την ζωή τους απεικονίζοντας τα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα που πολλές φορές οδηγούν σε τέλμα. Ο Victor Polster ως Lara διαθέτει όχι μόνο τον σωματότυπο για να υποστηρίξει τον ρόλο, αλλά φαίνεται πως έχει δουλέψει τόσο καλά τις εκφράσεις, τις κινήσεις και τον τρόπο ομιλίας που μπορεί κανείς παρακολουθώντας την ταινία να παραπλανηθεί θεωρώντας τον γυναίκα ηθοποιό. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ένα γενικότερο σχόλιο: όσο ικανοποιητική και αν είναι η ερμηνεία ενός άνδρα ηθοποιού σε αυτό τον ρόλο, θα ήταν επιθυμητό να βλέπουμε περισσότερους/ες τρανς ηθοποιούς σε σχετικές ταινίες, ώστε να δίνεται η πιο κοντινή στην πραγματικότητα οπτική της κατάστασης αλλά και προκειμένου να αυξηθεί η αντιπροσώπευση τους στον κινηματογράφο και να αποκτήσουν μεγαλύτερη ορατότητα στο ευρύ κοινό. Μακάρι προχωρώντας στα χρόνια να βλέπουμε όλο και περισσότερες ταινίες που δε θα έχουν ως θεματική τους την αποδοχή των τρανς ανθρώπων από την οικογένεια και την κοινωνία, αλλά – έχοντας ήδη κατακτήσει τα παραπάνω – την ποιότητα της ζωής τους και τις αφανείς για τους υπόλοιπους ανθρώπους δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
Δείτε το trailer.
Una mujer fantástica (2017) / A Fantastic Woman
Ελληνικός τίτλος: «Μια φανταστική γυναίκα»
Σκηνοθεσία: Sebastián Lelio
Πρωταγωνιστούν: Daniela Vega και Francisco Reyes
Επιλογή της Κατερίνας Αδαμοπούλου
Η Μarina είναι ερωτευμένη με τον Orlando, με τον οποίο ζει μια όμορφη και ήρεμη ζωή ως τον αιφνίδιο θάνατό του. Μετά από το θάνατο του συντρόφου της η Marina θα βρεθεί αντιμέτωπη τόσο με το οικογενειακό περιβάλλον του εκλιπόντος όσο και με την αστυνομία. Το «πρόβλημα» με την Μarina είναι το κοινωνικό της φύλο. Ως τρανσέξουαλ γυναίκα θα βρεθεί αντιμέτωπη αφενός με την περιφρόνηση των αστυνομικών αρχών, που θα της συμπεριφερθούν ως εγκληματικό στοιχείο, αφετέρου με την οικογένεια του συντρόφου της που θα την μειώνουν συστηματικά ως άνθρωπο και ως γυναίκα. Όμως η Μarina είναι μια «φανταστική γυναίκα», η οποία με μια ανεξάντλητη ψυχική δύναμη και αξιοπρέπεια θα κερδίζει τη ζωή που η κοινωνία θέλει να της στερήσει θέτοντάς την στο περιθώριο.
Το “Una mujer fantástica” βραβεύτηκε με βραβείο Goya, Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου και Oscar Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Είναι μια ταινία, που αν και σκιαγραφεί περιστατικά τρανσφοβίας, δεν εμμένει στα αρνητικά συναισθήματα που προκαλούνται από αυτή. Εντούτοις, προσπαθεί να σπάσει τα στερεότυπα που ακολουθούν την τρανς κοινότητα και να περάσει ένα θετικό μήνυμα. Είναι, θεωρώ, η εξαιρετική ερμηνεία της Daniela Vega, μια από τις ελάχιστες τρανς γυναίκες που έχουμε δει στην μεγάλη οθόνη, και ο λυρισμός της σκηνοθεσίας του Lelio που μας αφήνουν μια γλυκιά αίσθηση στο τέλος του έργου.
Δείτε το trailer.
Βρείτε στο αρχείο μας και άλλες queer κινηματογραφικές ιστορίες: Το κλουβί με τις τρελές / La cage aux folles (1978), Dallas Buyers Club (2013), The Danish Girl (2015), The Favourite (2018), Philadelphia (1993), Στρέλλα (2009), Ο Τομ στη φάρμα / Tom à la ferme (2013), Carol (2015), Moonlight (2016), The Imitation Game (2014).
Credit για την εικόνα εξωφύλλου: Benson Kua, via Flickr.