Η Ελένη Ζιώγα μάς άνοιξε το σπίτι της και την καρδιά της. Ίσως το μόνο που ξεπερνά το ταλέντο της, να είναι η ευγένειά της. Την ευχαριστούμε θερμά!
Αντώνης Κατσαμάς: “Το μυστικό της κυρίας Έλεν”. Ένα έργο με ρίζες οικογενειακές. Φόρος τιμής απέναντι στο παρελθόν, που χτίζουμε όλοι μας ή μια ανάγκη υπαρξιακή;
Ελένη Ζιώγα: Ο φόρος τιμής απέναντι στους ανθρώπους μας που έχουν φύγει απ’ τη ζωή δεν μπορεί παρά να είναι υπαρξιακή μας ανάγκη. Σ’ αυτή την περίπτωση πρόκειται για δύο πολυαγαπημένα μου πρόσωπα. Αφ’ ενός για τον πατέρα μου, τον Bασίλη Ζιώγα, μια εξαιρετικά σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων και του θεάτρου μας. Αφ΄ετέρου για τη γιαγιά μου –και μητέρα του-, μία εμβληματική Ελληνίδα του 20ου αιώνα, ένας τύπος γυναίκας που είναι αναγνωρίσιμος από τον κάθε Έλληνα. Η Κυρία Έλεν (αυτό ήταν το επαγγελματικό όνομα της γιαγιάς μου, μια απ΄τις πρώτες γυναίκες επιχειρηματίες) ήταν μια «παλιά γυναίκα», από αυτές τις θηριώδεις που στήριζαν στις πλάτες τους βουνά. Προσπάθησα να κάνω κάτι γι’ αυτούς βλέποντάς τους και τους δυο σαν πραγματικούς ανθρώπους με τα τρωτά τους και τα καλά τους και περιγράφοντας την τόσο έντονη σχέση τους. Μέσα απ’ αυτή τη σχέση , αλλά και από πραγματικά γεγονότα που έχουν επηρεάσει τη ζωή του πατέρα μου και συνδέονται με την πρόσφατη Ιστορία μας, μπορεί κανείς να μελετήσει και να κατανοήσει με μεγαλύτερη εμβρίθεια τον έργο του .
-Αναφέρεστε στο κείμενο του έργου σας στις συμπτώσεις και τις συνέπειές τους με την απεγνωσμένη φράση: «ποιος κουρδίζει τις συμπτώσεις;» Αλήθεια, τελικά ποιος κουρδίζει τις συμπτώσεις; Ποιος είναι ο ρόλος τους στη ζωή μας εν γένει και πόσο μπορούμε να ξεφύγουμε απ’ αυτό που μας καθορίζουν;
Το θέμα της σύμπτωσης έχει απασχολήσει κατά καιρούς πολλούς θεολόγους, μαθηματικούς, φιλοσόφους, επιστήμονες, απασχολεί τον άνθρωπο από γενέσεως του. Ο καθένας μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία. Αν πάμε όλοι πίσω στο παρελθόν μας θα διαπιστώσουμε ότι όλη η ζωή μας βασίζεται σε συμπτώσεις. Το γεγονός ότι γεννηθήκαμε απ’ αυτούς τους συγκεκριμένους γονείς, σε αυτή τη χώρα, ότι ζούμε σε αυτή την εποχή, είναι όλα μία σύμπτωση. Από εκεί και πέρα, βέβαια, εμείς έχουμε την ελευθερία να ονειρευόμαστε και να οραματιζόμαστε τη ζωή μας με έναν δικό μας τρόπο. Και να ορίζουμε όσο μπορούμε την πορεία της. Πάλι όμως η σύμπτωση λειτουργεί μέσα σε αυτό το πεδίο. Θα πρέπει λοιπόν να το αποδεχτούμε αυτό το υπερβατικό στοιχείο. Θα έλεγα πως η αναγνώριση της σύμπτωσης και του ρόλου που παίζει στη ζωή μας είναι ένα βήμα προς την αποδοχή της υπέρβασης, μιας περιοχής άγνωστης στις αισθήσεις και τη λογική μας, που εμένα μ’ αρέσει να την λέω «Θεό».
-
Είστε άνθρωπος των λέξεων. Ποια είναι η σχέση σας μαζί τους και πόσο εύκολο ή όχι να τις «έχετε» και να μη σας «έχουν»;
Είστε άνθρωπος των λέξεων. Ποια είναι η σχέση σας μαζί τους και πόσο εύκολο ή όχι να τις «έχετε» και να μη σας «έχουν»;Τελευταία αισθάνομαι καλύτερα να με «έχουν» οι λέξεις και να μην τις «έχω». Νομίζω ότι αυτή είναι και η εξέλιξη ενός ανθρώπου που γράφει ή που παίζει θέατρο, που χρησιμοποιεί δηλαδή το λόγο για να εκφραστεί. Οι λέξεις είναι ζωντανοί οργανισμοί, που φέρουν μέσα τους μία συλλογική μνήμη. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, μαθαίνοντας μια γλώσσα, από πολύ μικροί μοιραζόμαστε και τη συλλογική, ιστορική μνήμη των προγόνων μας. Είναι αλλιώς η λέξη “αγάπη” για τον Έλληνα και αλλιώς η λέξη “love” για τον Άγγλο. Η ίδια η γλώσσα επομένως διαμορφώνει συνείδηση. Τη στιγμή που αποφασίζεις ότι θα γίνεις έντεχνος χειριστής της γλώσσας και μπαίνεις συμμέτοχος σε αυτό το παιχνίδι, απολαμβάνεις πολύ περισσότερο το να σε οδηγούν οι λέξεις, οι έννοιες και οι συσχετισμοί τους, σε άλλα ανοίγματα, υπαρξιακά, παρά να τις ελέγχεις και να τις οδηγείς εσύ.
-Έχετε δηλώσει ότι μέσα στην τέχνη νιώθετε σαν στο σπίτι σας. Άρα ασφάλεια, οικειότητα και ελευθερία κινήσεων. Ποιος είναι όμως ο ρόλος της στη σύγχρονη κοινωνία και πόσο έχει αυτός αλλάξει σε σχέση με παλαιότερους χρόνους;
Η σύγχρονη εποχή, είναι, νομίζω, ξεκάθαρο πια, πως μπορεί να χαρακτηριστεί μεσαιωνική . Ένα σημείο καμπής μέσα στην Ιστορία. Όπου μας προετοιμάζει για μια απότομη αλλαγή. Δεν ξέρω προς τα πού. Αυτό που διαισθάνομαι πάντως είναι ότι αργότερα, όχι πολύ μακριά από τώρα, τίποτε απ’ ό,τι ξέραμε δεν θα είναι πια το ίδιο. Καλύτερο, χειρότερο , δεν ξέρω. Πάντως, αυτόν εδώ τον καιρό, τα χρόνια που ζούμε τώρα, υπάρχει μια έκδηλη τάση να ρέπουμε προς τα κάτω. Να βλέπουμε ό,τι όμορφο να επισκιάζεται από την ασχήμια που έχουν ξεβράσει οι συνθήκες. Αυτό το συναντάμε παντού. Στις προσωπικές και κοινωνικές μας σχέσεις, στην πολιτική και φυσικά και στην τέχνη. Επειδή λοιπόν ζούμε μια παράξενη συνθήκη και δεν ξέρουμε τι μας ξημερώνει , επόμενο είναι ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε αποδέκτης της Τέχνης, να μην διαθέτει την απαιτούμενη ψυχραιμία ώστε να την αφομοιώσει με τη χαλαρότητα και την εμπιστοσύνη που θα συνέβαινε σε άλλες εποχές και να την αφήσει να τον οδηγήσει σε κάτι βαθύτερο. Σε άλλες περιοχές της νόησης. Συνεπώς, παρόλο που υπάρχουν οι πραγματικά ανήσυχοι καλλιτέχνες , αυτοί με δυσκολία φτάνουν στον κόσμο. Συγχρόνως, δε βοηθούν και τα έντυπα και τα μέσα επικοινωνίας, διότι προτιμούν τις τυμπανοκρουσίες και την επίφαση του μέτριου, ενίοτε και του σαχλού, που ζαλίζουν παρήγορα την ανασφάλειά μας.
-Θέατρο και ποίηση ή στιχοπλοκή. Γνωρίζουμε πως με την ποίηση είχατε κόρτε από παιδί. Όπως και με το θέατρο. Ωστόσο, τέχνες των λέξεων στην ουσία τους είναι όλες, που όμως κατοικούν σε άλλες γειτονιές. Σε ποια από αυτές τις γειτονιές εντοπίζετε τον εαυτό σας περισσότερο να παίζει; Είναι εύκολο ή δύσκολο να βαδίζει κανείς από τη μια στην άλλη τέχνη/γειτονιά και τι κινδύνους έχει αυτό για έναν καλλιτέχνη;Με τον τρόπο που έχω εκφραστεί ως τώρα καλλιτεχνικά αποκαλύπτω, ως φαίνεται, την ανάγκη μου να μην είμαι το παιδί μιας αποκλειστικά γειτονιάς... Δεν μπορώ ωστόσο να εξηγήσω γιατί συμβαίνει αυτό. Το μόνο που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι μ’ αυτή τη διαρκή μετακίνηση νιώθω ελεύθερη.
-Υπάρχει μια κάποια λέξη που σας ορίζει η ομορφιά της;
Η ίδια η λέξη που μόλις είπατε. «Ομορφιά». Νομίζω ότι εμπεριέχει όλο το ευγενές στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης και των ιδεών. Ακόμα και των ιδεών του αγνώστου... Διότι το άγνωστο είναι ελπιδοφόρο όταν το βλέπεις σαν μια απόλυτη ομορφιά.
-Έχω την αίσθηση ότι έχουμε εκπορνεύσει μερικές από τις πιο ανθρώπινές μας λέξεις. Πώς βλέπετε τη χρήση τους από μία μερίδα ανθρώπων, κυρίως της πολιτικής σκηνής, αλλά και της καθημερινότητάς μας και τι, πιστεύετε, θα μας έλεγε, αν είχε στόμα, η λέξη “αλήθεια”;
Ως προς το πρώτο σκέλος της ερώτησής σας θα σας απαντούσα αυτό που μπορεί ο καθένας να καταλάβει. Η γλώσσα μας, επισήμως , αλλά και στην καθημερινότητα, αντιμετωπίζεται στους καιρούς μας πρόχειρα κι επιφανειακά, έως και καταστροφικά. Δεν ξέρω, αλλά είναι σαν να χαιρόμαστε να την καταστρέφουμε, παρακολουθώντας τις Ηροστράτειες τάσεις της κοινωνίας μας . Η στάση μας απέναντι στη γλώσσα όμως, που, όπως σας είπα παραπάνω, είναι ζωντανή και κουβαλάει τα γονίδια ενός ολόκληρου πολιτισμού, αντικατοπτρίζει τη στάση μας απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Επομένως, καταστρέφοντας τη γλώσσα μας είναι σαν να αυτοκτονούμε ως λαός...
Τώρα , όσο για τη λέξη “αλήθεια”, αν είχε στόμα, όπως λέτε, θα είχε βγάλει το “α” το στερητικό και θα έμενε σκέτα «λήθη»! Κι αυτό γιατί στην εποχή μας ξεχάστηκε η ομορφιά που κρύβει μέσα της. Γιατί την λέξη «αλήθεια» θα μπορούσαμε να την ταυτίσουμε με τη λέξη “ομορφιά”.
-“Δια γραφής έκφραση” και σεμινάρια σε ανθρώπους που ψάχνουν να λύσουν κόμπους και να φτύσουν τα “ρητορικά χαλίκια” από τις ατραπούς της σκέψης. Πώς πήρατε αυτή την απόφαση να (επι)κοινωνήσετε τις γνώσεις σας και ποιες ήταν οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος;Μου είχε ζητηθεί αρκετά χρόνια πριν, όμως ένιωθα ότι δεν ήμουν έτοιμη. Ένιωθα ότι και εγώ ήμουν σε μια αναζήτηση μέσα στο χώρο της γραφής –πράγμα που εξακολουθεί να συμβαίνει. Ωστόσο, περνώντας ο καιρός και ειδικά τα δύο-τρία τελευταία χρόνια, κατάλαβα την ανάγκη που υπάρχει στους ανθρώπους να βρουν την ουσία τους. Εγώ έχω βρει ένα λιμάνι μέσα από τη γραφή. Αυτό το ταξίδι προς τα μέσα, που παράλληλα είναι και προς τα έξω, το κατόρθωσα και είναι πολύ θεραπευτικό. Είδα, λοιπόν, πιο καθαρά την ανάγκη του κόσμου να εκφραστεί μέσα απ’ τη γραφή και έτσι αποφάσισα να το ξεκινήσω. Πολύ άτολμα όμως, στην αρχή, γιατί ποτέ δεν θα είμαι σίγουρη κατά πόσο είμαι εγώ επαρκής να διδάξω το οτιδήποτε. Όταν κατάλαβα ότι κανείς ποτέ δεν θα είναι επαρκής να διδάξει οτιδήποτε απλούστατα γιατί η γνώση είναι απέραντη, ηρέμησα και έμεινα μόνο στην απλότητα της προσφοράς.
-Όσον αφορά στην άλλη σας ιδιότητα , της ηθοποιού, τι είναι το θέατρο για σας;
Εκφραστικά, για μένα το θέατρο είναι ανάγκη. Είναι εξαιρετικά ιαματική για μένα η εμπειρία μιας παράστασης. Να είσαι πάνω στη σκηνή και να συμμετέχεις στη μυσταγωγία της επικοινωνίας. Το θέατρο είναι «σχέση». Κι αυτό αισθάνεται ο ηθοποιός πάνω στη σκηνή. Είναι ο φορέας της «σχέσης». Αυτός που τείνει το χέρι στο κοινό και περιμένει ανταπόκριση. Πάνω στη σκηνή χρειάζεται γενναιότητα και δοτικότητα απέραντη. Ο ηθοποιός είναι το όργανο της προσφοράς. Στην ουσία γίνεται παρανάλωμα της προσφοράς. Ψυχή τε και σώματι παραδίνεται στον κόσμο. Αν λειτουργείς έτσι ως ηθοποιός, αυτό μπορεί να σε κάνει και καλύτερο άνθρωπο. Διαφορετικά, αν ζητάς μόνο την αποδοχή, τότε αυτό μπορεί να σε οδηγήσει κάπου πολύ σκοτεινά, να δυστυχήσεις.
-Ποια είναι τα βήματα του μεσοχείμωνου που περιμένουμε από εσάς;
Έχω γράψει ένα νέο θεατρικό κείμενο . Πρόκειται για ένα πολιτικό και συνάμα υπαρξιακό έργο. Αρχίζουμε σιγά σιγά λοιπόν να ξαναμπαίνουμε σε ένα όμορφο ταξίδι δημιουργικό, ξεκινάμε να οργανωνόμαστε προς την υλοποίησή του. Ταυτόχρονα συνεχίζονται βέβαια τα μαθήματα δημιουργικής γραφής και είμαι πολύ χαρούμενη για αυτό, γιατί γίνονται κυρίως εξαιτίας της επιμονής των μαθητών...