Όταν, πριν από ενάμιση χρόνο περίπου, η εκπομπή του Γιάννη Πετρίδη κόπηκε από το κρατικό ραδιόφωνο, το διαδίκτυο κατακλύστηκε από τις διαμαρτυρίες και τα αιτήματα για την αποκατάστασή της, με τις αγιογραφίες και τις υπερβολές για τον γνωστό ραδιοφωνικό παραγωγό να δίνουν και να παίρνουν. Αντίθετα, όταν πρόσφατα ο Αργύρης Ζήλος απολύθηκε από το Αθηνόραμα, ελάχιστοι ένιωσαν την ανάγκη να εκφράσουν δημοσίως τη λύπη τους ενώ πέτυχα και ορισμένους στο facebook να πανηγυρίζουν. Δεν είναι της παρούσης να συγκρίνουμε την προσφορά των δύο ατόμων. Η διαφορά, όμως, της προσοχής που δόθηκε στις δύο περιπτώσεις δείχνει πόσο ελάχιστη αναγνώριση απολαμβάνει η δισκοκριτική στην Ελλάδα σήμερα.
Η «ανθρωπογεωγραφία» της απαξίωσης
Στα τέσσερα περίπου χρόνια που γράφω δισκοκριτικές, έχω λάβει ουκ ολίγες φορές παράπονα από καλλιτέχνες για των οποίων τα έργα έγραψα μέτρια ή αρνητικά σχόλια. Υπήρξαν, φυσικά, και κάποιοι που έγραψαν για να με ευχαριστήσουν όταν έγραψα καλά λόγια για τον δίσκο τους. Αυτοί, όμως, που κέρδισαν τη συμπάθειά μου ως άνθρωποι, ήταν όσοι, ενώ είχα ελάχιστα καλά να πω για τη δουλειά τους, θέλησαν παρ’ όλα αυτά να με ευχαριστήσουν που ασχολήθηκα με αυτή. Αυτοί οι τελευταίοι, όπως ίσως φαντάζεστε, μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα επιχειρήματα όσων διαμαρτύρονται για κάποια, άδικη κατά τη γνώμη τους, κριτική είναι σχεδόν πάντα τα ίδια: «δεν άκουσες καλά τον δίσκο», «είσαι εμπαθής», «δεν ξέρεις από μουσική» και άλλα τέτοια γραφικά. Κάποιοι βάζουν τους φίλους τους (αν δεν γράφουν οι ίδιοι ανωνύμως ή χρησιμοποιώντας άλλο όνομα) να κατακεραυνώσουν (ή, σπανιότερα, να απειλήσουν και να υβρίσουν) τον κριτικό και να εκθειάσουν τον «αδικημένο» καλλιτέχνη.
Δεν περιμένει, βέβαια, κανείς δισκοκριτικός ότι ο καλλιτέχνης του οποίου το δημιούργημα κριτικάρει αρνητικά θα συμφωνήσει με τα γραφόμενά του. Και σίγουρα όλοι κατανοούν ότι δεν είναι ευχάριστο να διαβάζεις αρνητικά σχόλια για τις δημιουργίες σου. Όμως, όταν κανείς δίνει ένα έργο του στη δημοσιότητα, πρέπει να είναι έτοιμος να ακούσει τα καλύτερα αλλά και τα χειρότερα σχόλια και να έχει καλά στο νου του ότι ο τρόπος με τον οποίο αυτό θα εκληφθεί δεν είναι υπό τον έλεγχό του. Όταν ένας φίλος, γνωστός μουσικός και παραγωγός, σε σχετική συζήτησή μας, μού ανέφερε ότι αρκετά νέα παιδιά εγκατέλειψαν κατά καιρούς τη μουσική μετά από αρνητικά σχόλια για τη δουλειά τους, του εξήγησα ότι αυτό απέρρεε από δική τους αδυναμία και όχι από την ίδια την κριτική.
Είναι ύποπτο και δηλώνει απουσία παιδείας το να προσπαθείς, όπως κάνουν πολλοί, να αμαυρώσεις το κύρος και την ακεραιότητα του δισκοκριτικού απλά επειδή η γνώμη του δεν συνάδει με τη δική σου. Περίεργο, όμως, δεν είναι που κανείς ποτέ δεν διαμαρτυρήθηκε για υπερβολικά καλά λόγια; Ποτέ δεν έλαβα διαμαρτυρίες όταν, από ενθουσιασμό, από λάθος εκτίμηση, εκθείασα μια δουλειά παραπάνω από ό,τι της άξιζε...
Δεν είναι, όμως, μόνο οι καλλιτέχνες που απαξιώνουν την κριτική. Τη μεγαλύτερη, ίσως, ζημιά την κάνουν κάποιοι από αυτούς που επιλέγουν να την υπηρετήσουν. Είτε από άγνοια του αντικειμένου, είτε από αφέλεια, είτε και από καιροσκοπισμό, υπήρξαν πολλοί που έδωσαν λαβές με τη στάση τους για να χτυπηθεί η κριτική. Επαγγελματίες δημοσιογράφοι που καταπιάστηκαν με τη μουσική χωρίς να έχουν στοιχειώδες υπόβαθρο, γραφιάδες που αντιλαμβάνονται την κριτική ως προμόσιον των δισκογραφικών εταιρειών ή των καλλιτεχνών με τους οποίους διατηρούν φιλικές σχέσεις, διάφοροι γραφικοί που θεωρούν ότι το να «θάβουν» αδιακρίτως τούς κάνει μάγκες και άλλοι που προσπαθούν να γίνουν αρεστοί χαϊδεύοντας αφτιά. Και, φυσικά, οι ιδιοκτήτες των διαφόρων μέσων ενημέρωσης που αντιμετωπίζουν τη μουσική ως γαρνιτούρα και όχι ως αυτόνομο αντικείμενο που χρειάζεται τον δικό του ζωτικό χώρο.
Τι στο καλό πρέπει να καλύπτει μια δισκοκριτική;
Είναι ένα ερώτημα καίριο, ίσως το σημαντικότερο με το οποίο καταπιαστήκαμε μέχρι στιγμής. Γιατί, παρά τον ορισμό που δώσαμε την προηγούμενη φορά, δεν έχει γίνει ακόμα ξεκάθαρο το πώς και με ποια «μέτρα» αξιολογούμε μια δισκογραφική δουλειά. Ας ξακαθαρίσουμε, όμως, ένα σημείο του οποίου η παρανόηση οδηγεί σε διάφορες στρεβλώσεις και παρεξηγήσεις: η κριτική αποτελεί ουσιαστικά μια τεκμηριωμένη αλλά υποκειμενική άποψη.
Προσέξτε, όμως! Η τελευταία παρατήρηση πρέπει να αντιμετωπιστεί στις σωστές τις διαστάσεις. Ένας συγκεκριμένος δίσκος δεν μπορεί να είναι αξιόλογος και αδιάφορος ταυτόχρονα. Στην περίπτωση που διατυπωθούν δύο ακραία διαφορετικές απόψεις για έναν δίσκο, προφανώς μία μόνο από αυτές μπορεί να είναι εύστοχη και υπάρχουν τρόποι για να εξεταστεί η φερεγγυότητα της καθεμιάς. Πώς γίνεται αυτό; Με βάση τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται και τους τρόπους χρήσης τους κάθε φορά.
Η ενορχήστρωση, η παραγωγή, η μελωδική, αρμονική και ρυθμική ανάπτυξη, ο στίχος και η ερμηνεία, αν πρόκειται για τραγούδι, είναι μόνο μερικά από τα σημεία που πρέπει να εξετάζει η δισκοκριτική, σχετικά με την πρωτοτυπία, την τεχνική αρτιότητα, την καλλιτεχνική ιδιαιτερότητα και προσωπικότητα που αποπνέουν. Θα πρέπει, ακόμη, αυτή να τοποθετεί το έργο που εξετάζει σε σχέση με το καλλιτεχνικό παρελθόν του δημιουργού του, αν αυτό υπάρχει, αλλά και με το ευρύτερο μουσικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο αυτός δρα.
Και τι δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες της δισκοκριτικής;
Πολλοί μπερδεύουν τη δισκοκριτική με τη μουσικολογική ανάλυση. Όμως, μια κριτική δεν απευθύνεται σε ειδικούς αλλά σε κάθε μουσικόφιλο και πρέπει, έτσι, να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν λιγότερους τεχνικούς όρους και να βασίζεται σε κριτήρια των οποίων την ορθότητα να μπορεί ο καθένας να ελέγξει. Επίσης, δεν μπορεί μια δισκοκριτική να μπαίνει στα χωράφια του καλλιτέχνη-δημιουργού, στον καθαρά τεχνικό τομέα. Διαπιστώνει τις αδυναμίες αλλά δεν είναι ο ρόλος της να προτείνει πώς αυτές θα μπορούσαν να εκλείψουν ούτε να υποδεικνύει στον καλλιτέχνη την κατεύθυνση που αυτός πρέπει να κινηθεί. Αυτός ο ρόλος ανήκει στους συμβούλους καριέρας και στους μάνατζερ, ασχέτως αν αρκετοί από τους μουσικογράφους τον ζηλεύουν ιδιαιτέρως...
Τέλος, μια δισκοκρική δεν μπορεί ποτέ να περιέχει σχόλια για τον καλλιτέχνη ως προσωπικότητα. Μπορεί να είναι οσοδήποτε αυστηρή στην κρίση της για το έργο του αλλά πρέπει να τον σέβεται απόλυτα ως ανθρώπινο ον.
Εν κατακλείδι
Είναι βαθιά τα νερά στα οποία κολυμπάμε, αγαπητέ αναγνώστη, και σίγουρα θα υπάρχουν ατοπήματα και παραλείψεις σε όσα προσπάθησα να αναπτύξω παραπάνω. Κλείνοντας, ας αναφέρω το εξής: παρότι η δισκοκριτική, ενώ αποδεδειγμένα είναι χρήσιμη, βάλλεται ποικιλοτρόπως και με διάφορες σκοπιμότητες, υπάρχουν ευτυχώς λόγοι για να αισιοδοξούμε για το μέλλον της, αφού ένα σημαντικό τμήμα της νέας γενιάς δισκοκριτικών την υπηρετεί με ήθος και σθένος, έστω και χωρίς την παραμικρή υλική ή ηθική ανταμοιβή...
* Σκίτσα από εδώ και εδώ.
Η «ανθρωπογεωγραφία» της απαξίωσης
Στα τέσσερα περίπου χρόνια που γράφω δισκοκριτικές, έχω λάβει ουκ ολίγες φορές παράπονα από καλλιτέχνες για των οποίων τα έργα έγραψα μέτρια ή αρνητικά σχόλια. Υπήρξαν, φυσικά, και κάποιοι που έγραψαν για να με ευχαριστήσουν όταν έγραψα καλά λόγια για τον δίσκο τους. Αυτοί, όμως, που κέρδισαν τη συμπάθειά μου ως άνθρωποι, ήταν όσοι, ενώ είχα ελάχιστα καλά να πω για τη δουλειά τους, θέλησαν παρ’ όλα αυτά να με ευχαριστήσουν που ασχολήθηκα με αυτή. Αυτοί οι τελευταίοι, όπως ίσως φαντάζεστε, μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα επιχειρήματα όσων διαμαρτύρονται για κάποια, άδικη κατά τη γνώμη τους, κριτική είναι σχεδόν πάντα τα ίδια: «δεν άκουσες καλά τον δίσκο», «είσαι εμπαθής», «δεν ξέρεις από μουσική» και άλλα τέτοια γραφικά. Κάποιοι βάζουν τους φίλους τους (αν δεν γράφουν οι ίδιοι ανωνύμως ή χρησιμοποιώντας άλλο όνομα) να κατακεραυνώσουν (ή, σπανιότερα, να απειλήσουν και να υβρίσουν) τον κριτικό και να εκθειάσουν τον «αδικημένο» καλλιτέχνη.
Δεν περιμένει, βέβαια, κανείς δισκοκριτικός ότι ο καλλιτέχνης του οποίου το δημιούργημα κριτικάρει αρνητικά θα συμφωνήσει με τα γραφόμενά του. Και σίγουρα όλοι κατανοούν ότι δεν είναι ευχάριστο να διαβάζεις αρνητικά σχόλια για τις δημιουργίες σου. Όμως, όταν κανείς δίνει ένα έργο του στη δημοσιότητα, πρέπει να είναι έτοιμος να ακούσει τα καλύτερα αλλά και τα χειρότερα σχόλια και να έχει καλά στο νου του ότι ο τρόπος με τον οποίο αυτό θα εκληφθεί δεν είναι υπό τον έλεγχό του. Όταν ένας φίλος, γνωστός μουσικός και παραγωγός, σε σχετική συζήτησή μας, μού ανέφερε ότι αρκετά νέα παιδιά εγκατέλειψαν κατά καιρούς τη μουσική μετά από αρνητικά σχόλια για τη δουλειά τους, του εξήγησα ότι αυτό απέρρεε από δική τους αδυναμία και όχι από την ίδια την κριτική.
Είναι ύποπτο και δηλώνει απουσία παιδείας το να προσπαθείς, όπως κάνουν πολλοί, να αμαυρώσεις το κύρος και την ακεραιότητα του δισκοκριτικού απλά επειδή η γνώμη του δεν συνάδει με τη δική σου. Περίεργο, όμως, δεν είναι που κανείς ποτέ δεν διαμαρτυρήθηκε για υπερβολικά καλά λόγια; Ποτέ δεν έλαβα διαμαρτυρίες όταν, από ενθουσιασμό, από λάθος εκτίμηση, εκθείασα μια δουλειά παραπάνω από ό,τι της άξιζε...Δεν είναι, όμως, μόνο οι καλλιτέχνες που απαξιώνουν την κριτική. Τη μεγαλύτερη, ίσως, ζημιά την κάνουν κάποιοι από αυτούς που επιλέγουν να την υπηρετήσουν. Είτε από άγνοια του αντικειμένου, είτε από αφέλεια, είτε και από καιροσκοπισμό, υπήρξαν πολλοί που έδωσαν λαβές με τη στάση τους για να χτυπηθεί η κριτική. Επαγγελματίες δημοσιογράφοι που καταπιάστηκαν με τη μουσική χωρίς να έχουν στοιχειώδες υπόβαθρο, γραφιάδες που αντιλαμβάνονται την κριτική ως προμόσιον των δισκογραφικών εταιρειών ή των καλλιτεχνών με τους οποίους διατηρούν φιλικές σχέσεις, διάφοροι γραφικοί που θεωρούν ότι το να «θάβουν» αδιακρίτως τούς κάνει μάγκες και άλλοι που προσπαθούν να γίνουν αρεστοί χαϊδεύοντας αφτιά. Και, φυσικά, οι ιδιοκτήτες των διαφόρων μέσων ενημέρωσης που αντιμετωπίζουν τη μουσική ως γαρνιτούρα και όχι ως αυτόνομο αντικείμενο που χρειάζεται τον δικό του ζωτικό χώρο.
Τι στο καλό πρέπει να καλύπτει μια δισκοκριτική;
Είναι ένα ερώτημα καίριο, ίσως το σημαντικότερο με το οποίο καταπιαστήκαμε μέχρι στιγμής. Γιατί, παρά τον ορισμό που δώσαμε την προηγούμενη φορά, δεν έχει γίνει ακόμα ξεκάθαρο το πώς και με ποια «μέτρα» αξιολογούμε μια δισκογραφική δουλειά. Ας ξακαθαρίσουμε, όμως, ένα σημείο του οποίου η παρανόηση οδηγεί σε διάφορες στρεβλώσεις και παρεξηγήσεις: η κριτική αποτελεί ουσιαστικά μια τεκμηριωμένη αλλά υποκειμενική άποψη.
Προσέξτε, όμως! Η τελευταία παρατήρηση πρέπει να αντιμετωπιστεί στις σωστές τις διαστάσεις. Ένας συγκεκριμένος δίσκος δεν μπορεί να είναι αξιόλογος και αδιάφορος ταυτόχρονα. Στην περίπτωση που διατυπωθούν δύο ακραία διαφορετικές απόψεις για έναν δίσκο, προφανώς μία μόνο από αυτές μπορεί να είναι εύστοχη και υπάρχουν τρόποι για να εξεταστεί η φερεγγυότητα της καθεμιάς. Πώς γίνεται αυτό; Με βάση τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται και τους τρόπους χρήσης τους κάθε φορά.
Η ενορχήστρωση, η παραγωγή, η μελωδική, αρμονική και ρυθμική ανάπτυξη, ο στίχος και η ερμηνεία, αν πρόκειται για τραγούδι, είναι μόνο μερικά από τα σημεία που πρέπει να εξετάζει η δισκοκριτική, σχετικά με την πρωτοτυπία, την τεχνική αρτιότητα, την καλλιτεχνική ιδιαιτερότητα και προσωπικότητα που αποπνέουν. Θα πρέπει, ακόμη, αυτή να τοποθετεί το έργο που εξετάζει σε σχέση με το καλλιτεχνικό παρελθόν του δημιουργού του, αν αυτό υπάρχει, αλλά και με το ευρύτερο μουσικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο αυτός δρα.
Και τι δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες της δισκοκριτικής;
Πολλοί μπερδεύουν τη δισκοκριτική με τη μουσικολογική ανάλυση. Όμως, μια κριτική δεν απευθύνεται σε ειδικούς αλλά σε κάθε μουσικόφιλο και πρέπει, έτσι, να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν λιγότερους τεχνικούς όρους και να βασίζεται σε κριτήρια των οποίων την ορθότητα να μπορεί ο καθένας να ελέγξει. Επίσης, δεν μπορεί μια δισκοκριτική να μπαίνει στα χωράφια του καλλιτέχνη-δημιουργού, στον καθαρά τεχνικό τομέα. Διαπιστώνει τις αδυναμίες αλλά δεν είναι ο ρόλος της να προτείνει πώς αυτές θα μπορούσαν να εκλείψουν ούτε να υποδεικνύει στον καλλιτέχνη την κατεύθυνση που αυτός πρέπει να κινηθεί. Αυτός ο ρόλος ανήκει στους συμβούλους καριέρας και στους μάνατζερ, ασχέτως αν αρκετοί από τους μουσικογράφους τον ζηλεύουν ιδιαιτέρως...Τέλος, μια δισκοκρική δεν μπορεί ποτέ να περιέχει σχόλια για τον καλλιτέχνη ως προσωπικότητα. Μπορεί να είναι οσοδήποτε αυστηρή στην κρίση της για το έργο του αλλά πρέπει να τον σέβεται απόλυτα ως ανθρώπινο ον.
Εν κατακλείδι
Είναι βαθιά τα νερά στα οποία κολυμπάμε, αγαπητέ αναγνώστη, και σίγουρα θα υπάρχουν ατοπήματα και παραλείψεις σε όσα προσπάθησα να αναπτύξω παραπάνω. Κλείνοντας, ας αναφέρω το εξής: παρότι η δισκοκριτική, ενώ αποδεδειγμένα είναι χρήσιμη, βάλλεται ποικιλοτρόπως και με διάφορες σκοπιμότητες, υπάρχουν ευτυχώς λόγοι για να αισιοδοξούμε για το μέλλον της, αφού ένα σημαντικό τμήμα της νέας γενιάς δισκοκριτικών την υπηρετεί με ήθος και σθένος, έστω και χωρίς την παραμικρή υλική ή ηθική ανταμοιβή...
* Σκίτσα από εδώ και εδώ.
Σχετικό θέμα