Δεν θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που είδα τον Ψαραντώνη. Πιθανότατα ήταν σε εκείνη την «περίφημη» μεσαία μέρα του Rockwave το 2011, την πρώτη αποκλειστικά με ελληνικά ονόματα μετά το 1998 και με ελληνικό σχήμα (Αγγελάκας 3) σε ρόλο headliner από το 2000 και τις Τρύπες. Οι αναμνήσεις μου από τότε είναι θολές, αλλά αυτές θα προτιμήσω να κρατήσω μετά τη μέτρια εμφάνιση του Ψαραντώνη στη Μονή Λαζαριστών.
Τα χρόνια έχουν περάσει για τον ογδονταδυάχρονο, πλέον, θρύλο της λύρας και της κρητικής μουσικής. Έτσι, οι απαιτήσεις του κοινού μπορεί να προσαρμόζονται, αλλά δεν μειώνονται και πολύ. Σκέφτομαι πως στην ηλικία του ο Cohen έβγαλε το “You Want It Darker”, αλλά μία τέτοια σύγκριση ίσως θα ήταν άδικη κι ανούσια. Όπως και να ‘χει, ο Ψαραντώνης παίζει λύρα με την ίδια άνεση με την οποία αναπνέει και με τη διαχρονική του ποιότητα, και η φωνή του δεν έχει χάσει «πράμα» από την αγριάδα της. Ενώ, όμως, τα δύο αυτά στοιχεία είναι αρκετά για να προσελκύσουν το κοινό και να το ικανοποιήσουν έστω σποραδικά, η συνολική του στάση επί σκηνής δεν κατάφερε να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα αυτή που θα κάνει μια συναυλία να ξεχωρίσει.
Δεν χρειάζεται καν να σταθώ στις πάνω από πέντε φορές που ακούστηκε να λέει «πάμε τώρα;» με τους μουσικούς ουσιαστικά να τον κρατάνε για λίγη συνέχεια ακόμα. Μουσικοί που στάθηκαν επάξια, με τη Νίκη Ξυλούρη (κρουστά, βροντόλυρα) και τον Λάμπη Ξυλούρη (ούτι) να τραγουδάνε περίπου όσο συχνά κι ο Ψαραντώνης και τον Νεκτάριο Κοντογιάννη να συνοδεύει στο λαγούτο. Η φθορά της ηλικίας είναι κατανοητή και σεβαστή, το ίδιο και η ανάγκη για διάλειμμα, όσο απότομα κι αν ήρθε. Αυτό που με ξένεψε περισσότερο, όμως, ήταν το «στένεμα» των τραγουδιών και των ρυθμών, που σταματούσαν πριν προλάβουν να πάρουν ξεκάθαρη μορφή ή να συνεπάρουν τους από κάτω. Εξαίρεση σ’ αυτό ήταν τα τραγούδια κατά τα οποία μέλη του Λαογραφικού Συλλόγου Κρητών Θεσσαλονίκης «Τ’ Αγρίμια» συνόδεψαν με το χορό τους, όπως το «Αυτό Το Αχ Δεν Είν’ Φωθιά». Χορός, και συνολικά δραστηριότητα, που μου φάνηκε προσπάθεια - «μπαλοθιά», αρχικά κάτω από τη σκηνή χωρίς να φαίνονται και έπειτα πάνω στη σκηνή κρύβοντας τους μουσικούς και τον Ψαραντώνη, ο οποίος φάνηκε να το χαίρεται. Όσο όμορφο θέαμα κι αν είναι, όμως, ένας χορός «προγραμματισμένος» μου δημιουργεί σκέψεις εκβίασης συναισθημάτων, με τις οποίες δεν τα πάω και πολύ καλά.
Στο «στένεμα» των τραγουδιών που ανέφερα νωρίτερα, πιστεύω έπαιξε ρόλο και το κοινό. Κοινό που δεν γέμισε το χώρο, αλλά κάλυψε σεβαστό ποσοστό των καρεκλών της Μονής. Ο τρόπος ερμηνείας του Ψαραντώνη έχει αυξομειώσεις, έχει σιγανά μέρη πριν από μια «έκρηξη» βραχνάδας και δοξαριών. Έτσι, όταν ο κόσμος αποφασίζει να χειροκροτήσει με το πρώτο καταλάγιασμα μιας μαντινάδας «καπελώνει» τη συνέχεια, ή σε κάποια σημεία - και έχω την αίσθηση πως αυτό έγινε δυο-τρεις φορές χθες - την αποτρέπει τελείως. Πάντως, συνολικά, η συμπεριφορά του κοινού δεν είχε άλλα ψεγάδια. Σχετική ησυχία υπήρξε, χειροκρότημα αναγνώρισης, θαυμασμού, αλλά και υποστήριξης μπόλικο, τραγούδι συμμετοχής ευδιάκριτο εκεί που το έπαιρνε, όπως για παράδειγμα στο «Πετροπέρδικα» ή στο πιο ζωηρό «Ο Δίας».
Ο Ψαραντώνης αναμφισβήτητα ήταν και είναι πρωτοπόρος, ογκόλιθος για την κρητική μουσική και εξαιρετικά σημαντικός για την εξέλιξη και επέκτασή της. Δεν είναι όμως ο μόνος, ούτε και ο τελευταίος. Ούτε είναι, πλέον, η αιχμή του δόρατος αυτού του μουσικού ιδιώματος. Ούτε και θα έπρεπε να είναι, εδώ και κάποια χρόνια. Όχι λόγω ηλικίας, αλλά επειδή άλλοι νεότεροι έχουν αρπάξει αυτόν το ρόλο. Και εκεί είναι που πρέπει να στραφεί η προσοχή μας. Στη συναυλία του ο Ψαραντώνης μαζί με το σχήμα του, που κακό σημείο δεν έχει, μάζεψαν μερικές εκατοντάδες κόσμου. Οι Couleur Locale ή τα άλλα σχήματα του Γιώργη Μανωλάκη, οι Xylouris White, το κουαρτέτο του Στέλιου Πετράκη, ακόμα και οι Balothizer, μαζί, λιγότερο κόσμο θα μάζευαν. Αλλά αυτοί είναι η κρητική μουσική της εποχής μας την οποία οφείλουν να προσέχουν οι ενδιαφερόμενοι, χωρίς φυσικά να αποκαθηλώνουν το παρελθόν του Daly, του Ψαραντώνη ή του Σκουλά.