Εκ προοιμίου προειδοποιώ ότι η στήλη θα κάνει αρκετές στάσεις στη Λατινική Αμερική. Μετά το Περού, η συνέχεια σήμερα γίνεται πηγαίνοντας νοτιότερα, στη Χιλή. Η περίπτωση αυτής της χώρας είναι διαφορετική από πολλές άλλες που επισκέφθηκε η στήλη, κυρίως επειδή στοιχεία του πολιτισμού και της ιστορίας της είναι ήδη διαδεδομένα στην Ελλάδα. Από την ποίηση του Pablo Neruda και τις πολλές προεκτάσεις της, συμπεριλαμβανομένης της μελοποίησης του Μίκη Θεοδωράκη, μέχρι νεότερα συγκροτήματα όπως οι Föllakzoid που κάπως, κάποτε, έγινε εφικτό να επισκεφτούν και τη χώρα μας για συναυλίες. Το όνομα του δικτάτορα Pinochet είναι αναγνωρίσιμο, όπως και πολλά από όσα έκανε, ίσως περισσότερο από επίσης δημοφιλείς και σημαντικούς μουσικούς με τους οποίους θα ασχοληθούμε σήμερα. Ο πολιτισμός της Χιλής του καιρού μας έχει πολλά μέτωπα για να παρακολουθήσει κανείς (ένα ξεχωριστό άρθρο μπορεί να γίνει για τα ντοκιμαντέρ του Patricio Guzmán, τους Föllakzoid και τη σχέση αυτής της γειτονιάς του κόσμου με το διάστημα), αλλά η περιήγησή μας θα ξεκινήσει από τις βάσεις που έθεσαν πριν από αρκετά χρόνια δύο από τους πιο αγαπητούς και σημαντικούς μουσικούς της χώρας.
Violeta Parra - Las Ultimas Composiciones De Violeta Parra (1966)
Τον Οκτώβριο του 2017 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση της Violeta Parra και το γεγονός αυτό γιορτάστηκε με πολλές εκδηλώσεις τόσο σε ολόκληρη τη Χιλή όσο και στο εξωτερικό, όπως στο Παρίσι όπου είχε ζήσει για κάποια χρόνια. Είχαν ήδη συμπληρωθεί 50 χρόνια από τον θάνατό της το 1967 και ήδη από τότε το στίγμα της ήταν και παραμένει ξεκάθαρο και αστραφτερό τόσο στη μουσική της Χιλής όσο και διεθνώς. Τα γενέθλιά της έχουν οριστεί ως ημέρα εορτασμού της χιλιανής μουσικής και των μουσικών, ενώ βιβλία, ταινίες και μουσεία έχουν δημιουργηθεί για το έργο της. Η στάση της στήλης στη μουσική της μακρόστενης αυτής χώρας δεν θα μπορούσε να αγνοήσει την πρωτοπόρο αυτή καλλιτέχνη, για την οποία ο Pablo Neruda έγραψε το 1970 στο “Elegia Para Cantar” λόγια ομορφιάς αντάξιας και των δύο.
Ο πατέρας της είχε σχέση με τη μουσική και η ίδια μετέφερε τη σπίθα αυτή και στα παιδιά της, ενώ ακόμα και τα εγγόνια της συνεχίζουν το έργο της, τόσο από μουσικής πλευράς όσο και από αρχειακής, μέσω του Violeta Para Foundation. Αξίζει να εξερευνήσετε την εκτενή δισκογραφία των παιδιών της Angel και Isabela Parra , παράλληλα ή μετά από την «πηγή» της Violeta, από όπου αναβλύζει γάργαρο νερό της χιλιανής folk, ή nueva canción όπως λεγόταν τότε. Αναφέρω αντίστοιχα τα “Compañero Presidente” και “Ni Toda La Tierra Entera”. Παρεκτραπήκαμε, όμως, μιας και η μαμά Violetta είναι αυτή που μας απασχολεί σήμερα.
Περιπλανήθηκε στη χώρα της από μικρή, ηχογράφησε και έμαθε τα παραδοσιακά τραγούδια, και ξεκίνησε να γράφει τα δικά της αφού ήδη έγραφε και διάβαζε ποίηση. Είχε μια πολυτάραχη ζωή, ταξιδεύοντας και στην Ευρώπη, εκφράζοντας στα τραγούδια της τον τόπο και τους συνανθρώπους της μέσα από το δικό της φίλτρο. Μετά από δύο γάμους, γνώρισε τον Ελβετό Gilbert Favre και η ερωτική απογοήτευση λίγα χρόνια αργότερα διαχύθηκε στον τελευταίο δίσκο της, μερικούς μήνες πριν αφαιρέσει η ίδια τη ζωή της. Εκεί ακούμε πολλά ωραία τραγούδια, στα οποία διακρίνονται σχετικές σκέψεις: «όταν πεθαίνει το σώμα / η ψυχή ψάχνει τη θέση της / μέσα σε μία παπαρούνα / ή σε ένα πουλάκι» τραγουδάει στο εξαιρετικό “Rin Del Angelito”. Το διαμάντι του δίσκου αυτού και ταυτόχρονα ολόκληρης της ζωή της είναι, βέβαια, το “Gracias A La Vida”, το οποίο έχει διασκευαστεί από πολλούς σπουδαίους καλλιτέχνες (από τη Joan Baez μέχρι τους U2 και τη Μαρία Φαραντούρη - κι ας την παρουσίασε λανθασμένα ως Αργεντίνα στην πρόσφατη εμφάνισή της στο Μουσικό Κουτί, ενδεχομένως εκ παραδρομής λόγω της πολύ δημοφιλούς διασκευής της Αργεντίνας Mercedes Sosa). Ευχαριστεί τη ζωή για όσα της έδωσε, μάλλον γνωρίζοντας πως σε λίγο θα φύγει. Την ευχαριστεί για «το γέλιο και το δάκρυ, τα δύο υλικά που φτιάξανε το τραγούδι μου».
Victor Jara - Pongo En Tus Manos Abiertas (1969)
Το 2004 το κλειστό γυμναστήριο Estadio Chile στην πρωτεύουσα Santiago μετονομάστηκε σε Estadio Victor Jara. Ο σπουδαίος μουσικός είχε δολοφονηθεί εκεί από τη δικτατορία του Pinochet το 1973. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1969, στο ίδιο γήπεδο είχε γίνει το πρώτο φεστιβάλ για το «νέο τραγούδι» (Festival de la Nueva Canción) στο οποίο ο Victor Jara είχε κερδίσει τη θερμότατη αποδοχή κοινού και κριτικών με το τραγούδι του “Plegaria A Un Labrador” («Προσευχή Σε Έναν Αγρότη»), που είχε συνθέσει αντίθετος στην απροθυμία των διοργανωτών του φεστιβάλ να πάρει αριστερό/πολιτικό χαρακτήρα.
Περίπου μια δεκαετία νωρίτερα, ο Victor Jara είχε γνωρίσει τη 15 χρόνια μεγαλύτερή του Violeta Parra, η οποία τον ώθησε να παραμερίσει τη λαογραφική προσέγγιση της μουσικής και να επικεντρωθεί στα δικά του τραγούδια και την ερμηνεία τους. Τα πρώτα χρόνια της δράσης του αποτυπώθηκαν στη δισκογραφία με το συγκρότημα Conjunto Cuncumén, ενώ αργότερα συνεργάστηκε με το πολύ σημαντικό συγκρότημα Quilapayún - το οποίο συνεχίζει την πορεία του μέχρι τις μέρες μας* και στις συνθέσεις του συμπεριλαμβάνεται το πολύ γνωστό τραγούδι/σύνθημα “El Pueblo Unido Jamás Será Vencido”. Εκτός από όλα αυτά, είναι κυρίως η προσωπική του δισκογραφία που έχει αφήσει ανεξίτηλο στίγμα στη λατινοαμερικάνικη τραγουδοποιία, είτε με είτε χωρίς την πολιτική χροιά που είχαν τόσο τα τραγούδια του όσο και η συνολική του δράση.
Ο δίσκος “Manifiesto” κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του και περιέχει το πολύ ωραίο, χαρακτηριστικό ομώνυμο τραγούδι, ένα από τα πιο γνωστά του μαζί με το “El Derecho De Vivir En Paz” από τον ομότιτλο δίσκο του 1971 (τραγούδι που ακόμα και σήμερα βγαίνει στους δρόμους και διασκευάζεται). Ο δίσκος με τον οποίο έρχεται στη στήλη αυτή, όμως, είναι αυτός που ως σύνολο στέκει σημαντικότερος στην πορεία του και έχει τον τίτλο που μεταφράζεται σε «Βάζω Στα Ανοιχτά Σου Χέρια». Όχι μόνο επειδή κυκλοφόρησε νωρίτερα στην καριέρα του, αλλά επειδή χωράει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, στη χώρα που δονούνταν πολιτικά εκείνα τα χρόνια, με μουσικές φόρμες παραδοσιακών και ιθαγενικών στοιχείων δεξιοτεχνικά μπλεγμένες με τα σύγχρονα ρεύματα τραγουδοποιίας της εποχής. Το σφυρί από το “If I Had Hammer” του Pete Segger γίνεται «σφυρί των ανθρακωρύχων» στο “A Luis Emilio Recabarren” και η γη του “This Land Is Your Land” του Woody Guthrie στη Χιλή είναι [των] «de Pedro, Maria, de Juan y José», όπως τραγουδάει ο Jara στο “A Desalambrar”. Η επιρροή του διασχίζει τον χώρο και τον χρόνο που έδρασε και, αναπόφευκτα, η στήλη θα επιστρέψει στα κλαδιά που άνθισαν γύρω από τον αγέρωχο κορμό του Victor Jara.
*Τον Νοέμβριο του 2021 το ThePressProject.gr έκανε εκτενές ρεπορτάζ από τη Χιλή, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες για τους Quilapayún και τον Victor Jara. Μπορείτε να βρείτε το σχετικό άρθρο εδώ, το οποίο περιέχει και βίντεο-συνέντευξη της Λαμπρινής Θωμά με δύο μέλη των Quilapayún με ελληνικούς υπότιτλους. Τα δύο μέλη που δίνουν συνέντευξη αναφέρουν ιστορικά στοιχεία του συγκροτήματος, μιλάνε για τη σχέση τους με τον Victor Jara και αναφέρονται στη σημερινή τους δραστηριότητα σε Χιλή και Ευρώπη.