Χορεύουν άραγε οι νεκροί; Τι φοράνε όταν «ξυπνάνε» οι πεθαμένοι; Πόσο λεπτά είναι τα όρια μεταξύ νεκρών και ζωντανών; Τι συμβαίνει με εκείνους που ξεχάστηκαν και, τελικά, καταφέρνουν κάποτε να τεντώσουν τα «ωραία τους χέρια»; Μερικές από αυτές τις ρητορικές ερωτήσεις πραγματεύεται η νέα παράσταση «Τα Ωραία Χέρια Μας» σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα, μέλος του δικτύου καλλιτεχνών «Res Ratio Network» στο Θέατρο Ροές. Ένα ιδιάζον έργο, καθόλου εύπεπτο, ικανό να προ(σ)καλέσει τον θεατή σε ένα βαθύ βιωματικό και (συν)αισθαντικό ταξίδι.
Το έργο, το κείμενο του οποίου υπογράφεται από τον Ευθύμη Φιλίππου, γνωστό για τις δουλειές του στον κινηματογράφο με το Λάνθιμο (Κυνόδοντας και Αστακός), λειτουργεί ως μια διαδικασία ανάσυρσης εικόνων. Εικόνες άκρως μινιμαλιστικές, εντεταγμένες στο παράλογο και ασυνείδητο της ονειρικής διάστασης, οι οποίες περισσότερο έρχονται εκ των έσω του κάθε θεατή, παρά τις παρακολουθεί επί σκηνής.
Λίγα λεπτά αφότου υποτίθεται ότι η παράσταση θα άρχιζε, και ενώ ήμασταν ακόμα στο φουαγιέ, έγινε η αναγγελία ότι η παράσταση ξεκίνησε. Υπήρξε μια μικρή αναστάτωση, καθώς αρκετοί νόμιζαν ότι είχαν μείνει απ’ έξω. Όμως αυτό ήταν μέρος του έργου. Πράγματι, η παράσταση είχε ξεκινήσει αλλά και δεν… είχε ξεκινήσει. Έτσι, μπήκαμε σιγά σιγά και κάτσαμε μπροστά από ένα μεγάλο τοίχο που μόνο στη μέση είχε μια μικρή χαραμάδα, μέσα απ’ την οποία βλέπαμε αποσπασματικά τους ηθοποιούς να τρέχουν πέρα-δώθε, σαν να παίζουν, φωνάζοντας τυχαία ονόματα και ημερομηνίες. Και ξαφνικά σκοτάδι.
Μόλις επανήλθε το φως, το σκηνικό είχε αλλάξει άρδην. Ο τοίχος είχε κολλήσει στο βάθος και μαζί με άλλους δύο τοίχους πλαισίωναν τη σκηνή. Πλέον, το σκηνικό δεν είχε τίποτα πέρα από αυτούς τους τρεις μεγάλος άσπρους τοίχους, θυμίζοντας σκηνή από κάποιο έργο του Ταρκόφσκι ή αίθουσα ψυχιατρείου. Δύο ηθοποιοί στέκονταν ο ένας μακριά απ’ τον άλλο. Ακούσαμε μερικά λόγια απ’ τα ηχεία, εναρμονισμένα με τη μινιμαλιστική φόρμα, τα οποία μας περιέγραφαν ένα τελετουργικό ταφής νεκρών και τι συμβαίνει μετά το θάνατο. Μας εξηγούσαν πως οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν το μέρος που είναι θαμμένοι οι νεκροί: τη Λιθόσφαιρα. Πως εκεί κατοικούν, σε μια δικιά τους κοινωνία, με δικούς τους κανόνες. Πως εκεί είναι που περιμένουν να ξαναβρεθούν στην επιφάνεια με τους αγαπημένους τους, πως όσοι νεκροί μνημονεύονται συχνότερα από άλλους είναι πιο δυνατοί. Και τέλος, πως σπάνε τα χέρια τους, καθώς προσπαθούν να βγάλουν από πάνω τους το μάρμαρο με το οποίο οι ζωντανοί κάλυψαν τους τάφους τους.
Πριν καλά-καλά καταλάβω τι πρόκειται να δω, πριν δηλαδή λειτουργήσει το συνειδητό μου, ώστε να εξηγήσω ερμηνεύοντας κάποια σημεία ή συμβολισμούς, είχα καθηλωθεί στη θέση μου. Οι κινήσεις μέσα στο χώρο δημιουργούσαν επαναλαμβανόμενα μοτίβα που καταργούσαν κάθε γραμμικότητα χωρική ή χρονική, καθώς εδώ αυτές οι έννοιες καθίστανται παρωχημένες. Προσωπικά ένιωσα πως η διαρκής αυτή επανάληψη μπορεί να σε τραβήξει τόσο πολύ ώστε να ξεχάσεις πως βλέπεις παράσταση, αλλά να πέσεις σε περισυλλογή για κάποιο δικό σου βίωμα.
Επίσης, μου θύμισε ένα διαφορετικό απ’ το συνηθισμένο είδος θεάτρου, όπως το λεγόμενο «σωματικό θέατρο» ή ακόμα και το «Θέατρο του Παραλόγου». Το τελευταίο το αναφέρω διότι μου έφερε στο μυαλό ένα έργο του Σάμουελ Μπέκετ, το «Quad», τουλάχιστον ως προς την επαναληπτικότητα και την αφαιρετικότητα του σκηνικού.
Οι ερμηνευτές (Ιπποκράτης Δελβερούδης, Νίκος Καμόντος, Ελένη Μολέσκη, Ευαγγελία Ράντου, Άρης Σερβετάλης, Αχιλλέας Χαρίσκος) καλούνται να αποτινάξουν τις ταυτότητες τους και να «χορέψουν» με τους νεκρούς. Συχνά βρίσκονται να σέρνονται ή να πέφτουν διαρκώς στο πάτωμα, να κουβαλάνε αντικείμενα ως άλλοι Σίσυφοι, να «σκάβουν» ο ένας τον άλλον ή να χτυπάνε ο ένας πάνω στον άλλον και να περπατούν «άσκοπα» θυμίζοντας ανθρώπους στις ουρές αναμονής κάποιας δημόσιας υπηρεσίας. Ο καθένας φέρει το δικό του προσωπικό βίωμα ώστε να μπορέσει να ερμηνεύσει αυτή την επιθανάτια εμπειρία. Ο λόγος εδώ δεν έχει θέση. Σπάνια ψελλίζουν κάτι ή περιγράφουν κάποια τελετουργία. Εν αρχή ην το σώμα.
Η μουσική του Coti K. (Κωνσταντίνος Λουκάς Ρολάνδος Κυριάκος) συνοδεύει
υπέροχα όλη αυτή τη μυσταγωγική ατμόσφαιρα του έργου, ενώ υπάρχουν μερικές ιδιαίτερες εκπλήξεις σε κάποια σημεία, όπως το απότομο κλείσιμο σε κάθε απόλυτο σκοτάδι. Ναι, υπάρχουν πολλά μέρη στα οποία δε φαίνεται τίποτα, για να εξυπηρετηθεί, φαντάζομαι, η συνοχή της ονειρικής λειτουργίας. Κάτι το οποίο επιτυγχάνεται χωρίς διαταραχές.
Θεωρώ πως το έργο και η απόδοση του είναι εξαιρετικά επιτυχημένα. Τα σκηνικά, ο ήχος, οι ερμηνείες, όλα συνυφαίνουν ένα όνειρο, το οποίο έχει – παραδόξως – συνοχή και δεν καταρρέει. Δεν υπάρχει κορύφωση ή κάποιο σημείο καμπής. Δεν χρειάζεται. Ο καθένας μπορεί να νιώσει ότι το έργο κορυφώνεται (ή όχι) σε οποιοδήποτε σημείο τού ταιριάζει. Είναι ένα έργο το οποίο μάς φέρνει κοντά στην εμπειρία του θανάτου μέσα απ’ το σώμα και τις κινήσεις που διαγράφει στο χώρο. Τόσο στον «θετικό» όσο και στον «αρνητικό» χώρο, το χώρο δηλαδή που εκ πρώτης όψεως μας διαφεύγει ότι θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, π.χ. οι γωνίες των τοίχων. Καταφέρνει να απευθυνθεί στις αναμνήσεις εκείνες που έχουν απωθηθεί, είτε ατομικά είτε κοινωνικά. Το αν θα συμφιλιωθούμε με αυτές είναι δική μας δουλειά. Σίγουρα πάντως μας απομακρύνει για λίγη ώρα απ’ την κυριαρχία του Λόγου και προσπαθεί να αφυπνίσει εικόνες που έχουμε μέσα μας.
Προσοχή: δεν είναι ένα εύκολο έργο. Δε σημαίνει, δηλαδή, ότι θα πας και θα το απολαύσεις εύκολα, χωρίς προσπάθεια. Δεν το λέω αυτό αποτρεπτικά, παρά μόνο για να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι οφείλουμε ως θεατές να προσεγγίζουμε τα έργα με σεβασμό, καθώς στο σανίδι υπάρχουν ζωντανά πλάσματα που κάνουν τη δουλειά τους και δεν είναι ό,τι καλύτερο να σηκώνεσαι να φεύγεις στο μέσο της παράστασης ενοχλώντας τους υπόλοιπους, όπως συνέβη στην παράσταση που παρακολούθησα εγώ. Θεωρώ πως πρόκειται για ένα έργο το οποίο οφείλεις να παρακολουθείς με ευλάβεια. Μόνο έτσι θα καταφέρεις να «αφεθείς» και να αφουγκραστείς όλα αυτά που εκτυλίσσονται επί σκηνής και μέσα σου.
Το έργο, το κείμενο του οποίου υπογράφεται από τον Ευθύμη Φιλίππου, γνωστό για τις δουλειές του στον κινηματογράφο με το Λάνθιμο (Κυνόδοντας και Αστακός), λειτουργεί ως μια διαδικασία ανάσυρσης εικόνων. Εικόνες άκρως μινιμαλιστικές, εντεταγμένες στο παράλογο και ασυνείδητο της ονειρικής διάστασης, οι οποίες περισσότερο έρχονται εκ των έσω του κάθε θεατή, παρά τις παρακολουθεί επί σκηνής.
Λίγα λεπτά αφότου υποτίθεται ότι η παράσταση θα άρχιζε, και ενώ ήμασταν ακόμα στο φουαγιέ, έγινε η αναγγελία ότι η παράσταση ξεκίνησε. Υπήρξε μια μικρή αναστάτωση, καθώς αρκετοί νόμιζαν ότι είχαν μείνει απ’ έξω. Όμως αυτό ήταν μέρος του έργου. Πράγματι, η παράσταση είχε ξεκινήσει αλλά και δεν… είχε ξεκινήσει. Έτσι, μπήκαμε σιγά σιγά και κάτσαμε μπροστά από ένα μεγάλο τοίχο που μόνο στη μέση είχε μια μικρή χαραμάδα, μέσα απ’ την οποία βλέπαμε αποσπασματικά τους ηθοποιούς να τρέχουν πέρα-δώθε, σαν να παίζουν, φωνάζοντας τυχαία ονόματα και ημερομηνίες. Και ξαφνικά σκοτάδι.
Μόλις επανήλθε το φως, το σκηνικό είχε αλλάξει άρδην. Ο τοίχος είχε κολλήσει στο βάθος και μαζί με άλλους δύο τοίχους πλαισίωναν τη σκηνή. Πλέον, το σκηνικό δεν είχε τίποτα πέρα από αυτούς τους τρεις μεγάλος άσπρους τοίχους, θυμίζοντας σκηνή από κάποιο έργο του Ταρκόφσκι ή αίθουσα ψυχιατρείου. Δύο ηθοποιοί στέκονταν ο ένας μακριά απ’ τον άλλο. Ακούσαμε μερικά λόγια απ’ τα ηχεία, εναρμονισμένα με τη μινιμαλιστική φόρμα, τα οποία μας περιέγραφαν ένα τελετουργικό ταφής νεκρών και τι συμβαίνει μετά το θάνατο. Μας εξηγούσαν πως οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν το μέρος που είναι θαμμένοι οι νεκροί: τη Λιθόσφαιρα. Πως εκεί κατοικούν, σε μια δικιά τους κοινωνία, με δικούς τους κανόνες. Πως εκεί είναι που περιμένουν να ξαναβρεθούν στην επιφάνεια με τους αγαπημένους τους, πως όσοι νεκροί μνημονεύονται συχνότερα από άλλους είναι πιο δυνατοί. Και τέλος, πως σπάνε τα χέρια τους, καθώς προσπαθούν να βγάλουν από πάνω τους το μάρμαρο με το οποίο οι ζωντανοί κάλυψαν τους τάφους τους.
Πριν καλά-καλά καταλάβω τι πρόκειται να δω, πριν δηλαδή λειτουργήσει το συνειδητό μου, ώστε να εξηγήσω ερμηνεύοντας κάποια σημεία ή συμβολισμούς, είχα καθηλωθεί στη θέση μου. Οι κινήσεις μέσα στο χώρο δημιουργούσαν επαναλαμβανόμενα μοτίβα που καταργούσαν κάθε γραμμικότητα χωρική ή χρονική, καθώς εδώ αυτές οι έννοιες καθίστανται παρωχημένες. Προσωπικά ένιωσα πως η διαρκής αυτή επανάληψη μπορεί να σε τραβήξει τόσο πολύ ώστε να ξεχάσεις πως βλέπεις παράσταση, αλλά να πέσεις σε περισυλλογή για κάποιο δικό σου βίωμα.
Επίσης, μου θύμισε ένα διαφορετικό απ’ το συνηθισμένο είδος θεάτρου, όπως το λεγόμενο «σωματικό θέατρο» ή ακόμα και το «Θέατρο του Παραλόγου». Το τελευταίο το αναφέρω διότι μου έφερε στο μυαλό ένα έργο του Σάμουελ Μπέκετ, το «Quad», τουλάχιστον ως προς την επαναληπτικότητα και την αφαιρετικότητα του σκηνικού.
Οι ερμηνευτές (Ιπποκράτης Δελβερούδης, Νίκος Καμόντος, Ελένη Μολέσκη, Ευαγγελία Ράντου, Άρης Σερβετάλης, Αχιλλέας Χαρίσκος) καλούνται να αποτινάξουν τις ταυτότητες τους και να «χορέψουν» με τους νεκρούς. Συχνά βρίσκονται να σέρνονται ή να πέφτουν διαρκώς στο πάτωμα, να κουβαλάνε αντικείμενα ως άλλοι Σίσυφοι, να «σκάβουν» ο ένας τον άλλον ή να χτυπάνε ο ένας πάνω στον άλλον και να περπατούν «άσκοπα» θυμίζοντας ανθρώπους στις ουρές αναμονής κάποιας δημόσιας υπηρεσίας. Ο καθένας φέρει το δικό του προσωπικό βίωμα ώστε να μπορέσει να ερμηνεύσει αυτή την επιθανάτια εμπειρία. Ο λόγος εδώ δεν έχει θέση. Σπάνια ψελλίζουν κάτι ή περιγράφουν κάποια τελετουργία. Εν αρχή ην το σώμα.
Η μουσική του Coti K. (Κωνσταντίνος Λουκάς Ρολάνδος Κυριάκος) συνοδεύει
υπέροχα όλη αυτή τη μυσταγωγική ατμόσφαιρα του έργου, ενώ υπάρχουν μερικές ιδιαίτερες εκπλήξεις σε κάποια σημεία, όπως το απότομο κλείσιμο σε κάθε απόλυτο σκοτάδι. Ναι, υπάρχουν πολλά μέρη στα οποία δε φαίνεται τίποτα, για να εξυπηρετηθεί, φαντάζομαι, η συνοχή της ονειρικής λειτουργίας. Κάτι το οποίο επιτυγχάνεται χωρίς διαταραχές.
Θεωρώ πως το έργο και η απόδοση του είναι εξαιρετικά επιτυχημένα. Τα σκηνικά, ο ήχος, οι ερμηνείες, όλα συνυφαίνουν ένα όνειρο, το οποίο έχει – παραδόξως – συνοχή και δεν καταρρέει. Δεν υπάρχει κορύφωση ή κάποιο σημείο καμπής. Δεν χρειάζεται. Ο καθένας μπορεί να νιώσει ότι το έργο κορυφώνεται (ή όχι) σε οποιοδήποτε σημείο τού ταιριάζει. Είναι ένα έργο το οποίο μάς φέρνει κοντά στην εμπειρία του θανάτου μέσα απ’ το σώμα και τις κινήσεις που διαγράφει στο χώρο. Τόσο στον «θετικό» όσο και στον «αρνητικό» χώρο, το χώρο δηλαδή που εκ πρώτης όψεως μας διαφεύγει ότι θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, π.χ. οι γωνίες των τοίχων. Καταφέρνει να απευθυνθεί στις αναμνήσεις εκείνες που έχουν απωθηθεί, είτε ατομικά είτε κοινωνικά. Το αν θα συμφιλιωθούμε με αυτές είναι δική μας δουλειά. Σίγουρα πάντως μας απομακρύνει για λίγη ώρα απ’ την κυριαρχία του Λόγου και προσπαθεί να αφυπνίσει εικόνες που έχουμε μέσα μας.
Προσοχή: δεν είναι ένα εύκολο έργο. Δε σημαίνει, δηλαδή, ότι θα πας και θα το απολαύσεις εύκολα, χωρίς προσπάθεια. Δεν το λέω αυτό αποτρεπτικά, παρά μόνο για να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι οφείλουμε ως θεατές να προσεγγίζουμε τα έργα με σεβασμό, καθώς στο σανίδι υπάρχουν ζωντανά πλάσματα που κάνουν τη δουλειά τους και δεν είναι ό,τι καλύτερο να σηκώνεσαι να φεύγεις στο μέσο της παράστασης ενοχλώντας τους υπόλοιπους, όπως συνέβη στην παράσταση που παρακολούθησα εγώ. Θεωρώ πως πρόκειται για ένα έργο το οποίο οφείλεις να παρακολουθείς με ευλάβεια. Μόνο έτσι θα καταφέρεις να «αφεθείς» και να αφουγκραστείς όλα αυτά που εκτυλίσσονται επί σκηνής και μέσα σου.