Στον πρόσφατο δίσκο τους τα Υπόγεια Ρεύματα έχουν συμπεριλάβει μια μελοποίηση στο ποίημα «Γκρεμιστής» του Κωστή Παλαμά. Καθώς την άκουγα, θυμήθηκα μια άλλη σχετικά πρόσφατη μελοποίηση του ίδιου ποιήματος. Με μια σύντομη αναζήτηση, βρήκα μερικές ακόμα, κάποιες από αυτές ηλικίας μόλις λίγων εβδομάδων. Μετά, άρχισαν οι σκέψεις. Είναι όντως τόσο δημοφιλής ο Κωστής Παλαμάς, και συγκεκριμένα αυτό το ποίημα, ώστε να υπάρχουν τόσες δημοσιευμένες μελοποιήσεις του; Υπάρχει κάτι στον ποιητή ή στο ποίημα που ελκύει τους σημερινούς μουσικούς;
Τα προηγούμενα χρόνια, μεταξύ άλλων, ποιήματα του Παλαμά έχει μελοποιήσει ο Ορφέας Περίδης («Ο Ίσιος Δρόμος», 2006), οι Bad Movies («Κακή Φωτιά»,2015, υπάρχει μελοποίηση και από τα Υπόγεια Ρεύματα του 2002 στο συγκεκριμένο), ο Λουκάς Θάνος με τον Γιάννη Χαρούλη σε ολόκληρο το έργο «Ο Δωδεκάλογος Του Γύφτου» (2016) (όπως και ο Πέτρος Ταμπούρης το 1998) και, περισσότερο επιτυχημένα, ο Λεωνίδας Μπαλάφας με το «Θέλω Να Χτίσω Ένα Σπιτάκι» το 2018. Αξίζει να σημειωθεί πως τα παραπάνω έχουν δισκογραφηθεί, με εξαίρεση τον Λεωνίδα Μπαλάφα που τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί τις μουσικές του κυρίως ψηφιακά. Είναι μια σημαντική λεπτομέρεια αυτή, δεν πρόκειται για σπιτικές ή ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις που απλά ανέβηκαν στο YouTube. Μερικές από τις μελοποιήσεις στο ποίημα «Ο Γκρεμιστής», εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Βέβαια, το ότι μόνο από τα προηγούμενα δύο χρόνια υπάρχουν πέντε διαφορετικές μελοποιήσεις στρέφει το ερώτημα περί έλξης κυρίως στο συγκεκριμένο ποίημα, μιας και ο ποιητής έχει διαρκή παρουσία στην ελληνική μουσική.
Δεν περιορίζονται μουσικά οι μελοποιήσεις αυτές. Υπάρχει η rock προσέγγιση, όπως των Taliband και η πρόσφατη από τα Υπόγεια Ρεύματα, η hip hop του Poetic και του Οδυσσέα Κωνσταντινόπουλου με τον Νικόλα Καρίμαλη, η πληθωρική με ανατολίτικα στοιχεία (νέυ, ούτι, κανονάκι) της Σοφίας Λαμπροπούλου, ακόμα και η κρητικής νοοτροπίας του Γιάννη Παναγιωτακόπουλου με τον Ηλία Πιλάλη από μια ζωντανή εμφάνιση. Η πιο πρόσφατη είναι αυτή του Θανάση Χουλιάρα (2021), που δεν απέχει σε ύφος από την πιο παλιά που βρήκα, του Γιώργου Αναστασόπουλου το 2011. Υπάρχουν (πολύ) παλιότερες μελοποιήσεις του Παλαμά, όπως π.χ. κάποιες του Γιάννη Σπανού από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, αλλά δεν έχω καταφέρει να εντοπίσω άλλη μελοποίηση του συγκεκριμένου ποιήματος. Ακόμα κι έτσι, η δημοφιλία του ποιήματος αυτού στους σημερινούς μουσικούς είναι αδιαμφισβήτητη.
Τι έγινε, όμως, και υπάρχει αυτή η τόσο έντονη διαφορά στον αριθμό των μελοποιήσεων στις μέρες μας; Αποδεχόμαστε και αφήνουμε στην άκρη το γεγονός της τεχνολογικής ευκολίας για μια ηχογράφηση και της ευκολίας του να φτάσει στα αυτιά μας μέσα από κανάλια όπως το YouTube. Ίσως μπορεί να αντιπαραβληθεί με το γεγονός πως τον προηγούμενο αιώνα οι μελοποιήσεις ολόκληρων έργων ποιητών ήταν ένα συχνό φαινόμενο (Ελύτης, Καββαδίας, κ.ά.) με ευρεία κοινωνική αποδοχή. Δεν μπορεί να μου φύγει η σκέψη πως υπάρχει ένα διάχυτο αίσθημα ανάγκης για γκρέμισμα, το οποίο οδηγεί και αρκετούς μουσικούς να το εκφράσουν και να εκφραστούν μέσα από τα σοφά λόγια του Παλαμά. Ανάγκη για γκρέμισμα όχι απλά για την καταστροφή. Αλλά ορμώμενο από τη γνώση της σαθρότητας που ζούμε και την ανάγκη να χτιστεί κάτι άλλο, διαφορετικό, καλύτερο. Γράφονται στίχοι για τέτοια θέματα και στις μέρες μας, αλλά ο Παλαμάς είναι και αναγνωρίσιμος από πλήθος κόσμου και... Παλαμάς στην ποιότητα του λόγου του.
Οι ανάγκες αυτές, υπάρχουν. Οι μελοποιήσεις αυτές είναι ένα μικρό σημάδι της εκτόνωσής τους. Η δεκάλεπτη ομορφιά της Σοφίας Λαμπροπούλου μπορεί να ικανοποίησε τις ανάγκες για «χτίσιμο» μερικών μουσικών ή σε αντίστοιχο σημείο μπορεί να φτάσει ένας ακροατής δυναμώνοντας τη φωνή στην εκδοχή που ηχογράφησαν τα Υπόγεια Ρεύματα, αλλά αυτά μου φαίνονται περιστασιακή και ατελής ικανοποίηση. Έτσι, πιστεύω τα λόγια αυτά του Παλαμά, αλλά και αρκετά άλλα, θα συνεχίσουν να συχνάζουν στα χείλη μας μέχρι να προχωρήσουμε με το χτίσιμο. Είτε παίζουμε κάποιο όργανο, είτε ακούμε ένα τραγούδι, είτε περπατάμε στον δρόμο.