Παρακολουθήσαμε τον «Αλέξη Ζορμπά» στο Ηράκλειο Κρήτης

Τη  Δευτέρα 10 Ιουλίου παρακολουθήσαμε την παράσταση «Αλέξης Ζορμπάς» στο Κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης στο Ηράκλειο Κρήτης. Πρόκειται για τη  θεατρική διασκευή του πιο προσιτού στο κοινό και πολυμεταφρασμένου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» από τους Μιχάλη Ρέππα και Θανάση Παπαθανασίου, σε σκηνοθεσία Σταμάτη Φασουλή και μουσική  Μίκη Θεοδωράκη. Σαφείς αναφορές γίνονται και στην ομώνυμη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη. 

Η παράσταση έλαβε χώρα στα πλαίσια των εορτασμών για το έτος Καζαντζάκη έχοντας ως πρώτο σταθμό τη γενέτειρα του συγγραφέα, ενώ στη συνέχεια θα περιοδεύσει σε όλη την Ελλάδα. Στον ομώνυμο ρόλο συναντάμε τον Γρηγόρη Βαλτινό, στον ρόλο του αφηγητή-αφεντικού τον Μέμο Μπεγνή και στους δύο βασικούς γυναικείους ρόλους,της Μαντάμ Ορτάνς και της χήρας Αννιώς, τις Ταμίλα Κουλίεβα και Ναταλία Δραγούμη. Τον ρόλο του Μιμιθού ενσαρκώνει ο Τάκης Παπαματθαίου, ενώ εκείνον του Μαυραντώνη και του γιου του, Παυλή, ο Νίκος Βερλέκης και ο Ρένος Ρώτας. Μία σειρά από ταλαντούχους ηθοποιούς πλαισιώνει τους βασικούς αυτούς ρόλους, Αποτέλεσμα μία πολύ μεγάλη παραγωγή με τριάντα άτομα επί σκηνής.

Διήρκεσε σχεδόν δυόμιση ώρες χωρίς να κουράσει ιδιαίτερα. Στο σύνολό της ήταν μία καλή παράσταση, αν την συγκρίνουμε όμως με την ταινία του Κακογιάννη και ακόμη περισσότερο με το βιβλίο, κάπου χωλαίνει και προκύπτουν αρκετοί προβληματισμοί. Γνωρίζοντας ότι η ιστορία του Ζορμπά είναι ιδωμένη από μία πιο φρέσκια ματιά και διαφορετική, οι θεατές  δεν κατέβασαν τον πήχη των προσδοκιών τους και φαίνεται πως σε έναν μεγάλο βαθμό έφυγαν κι εκείνοι έχοντας κάποιους προβληματισμούς. 

Ας θυμηθούμε πρώτα την υπόθεση: Ο αφηγητής, ένας άνθρωπος του πνεύματος, αποφασίζει να ταξιδέψει στην Κρήτη και να εκμεταλλευτεί την πατρική του κληρονομιά, ένα ορυχείο λιγνίτη, με σκοπό να κερδίσει χρήματα. Στο λιμάνι του Πειραιά συναντά έναν άνθρωπο ηλικιωμένο, εκ διαμέτρου αντίθετο με αυτόν, όμως πολύ ενδιαφέροντα, που επειδή τον διαβεβαιώνει ότι μπορεί να τον βοηθήσει, τον ακολουθεί αποκαλώντας τον «αφεντικό». Ο άνθρωπος εκείνος, ο Ζορμπάς, θα γίνει συνοδοιπόρος του σε ένα ταξίδι στο άγνωστο και  θα του μάθει πολλά για τη ζωή, τη γυναίκα, τον θεό, τον θάνατο. Φτάνοντας στο χωριό αποκτούν μία περίεργη σχέση με τους ντόπιους. Η Μαντάμ Ορτάνς και η χήρα Αννιώ, ασυμβίβαστες με την κοινωνία, τους κεντρίζουν αμέσως το ενδιαφέρον και πρόκειται να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία τους. Τελικά, τα επιχειρηματικά σχέδια του Ζορμπά αποτυγχάνουν και επομένως, έχοντας εξαντλήσει κάθε ιδέα και κάθε απόθεμα, και αφού έχουν πια αλλάξει, αποφασίζουν να φύγουν. Ο αποχωρισμός τους αρκετά ενδιαφέρων και ξεχωριστός. Μία σχέση καρμική που μένει για πάντα αναλλοίωτη. 

H μεταφορά ενός βιβλίου στο θέατρο αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα αναπαράστασης των βασικών σημείων του κειμένου. Στην προκειμένη θα μπορούσαν να έχουν επιλεγεί κομμάτια που αναδεικνύουν περισσότερο τις βασικές έννοιες της συγγραφής  του Καζαντζάκη. Αν και η μεταφορά στο θέατρο απαιτεί το φιλτράρισμα και την εναλλαγή αναπαράστασης και αφήγησης, θεωρούμε ότι απουσίαζαν εκείνα τα σημεία που μας δίνουν τις πληροφορίες για να συνθέσουμε τις προσωπικότητες των ηρώων και να αντιληφθούμε το φιλοσοφικό υπόβαθρο του έργου.  

Παρόλο που εκφράστηκαν κάποιες ανησυχίες και κάποιοι στοχασμοί, επί της ουσίας δεν αντιληφθήκαμε την αντίθεση της φιλοσοφίας των δύο ηρώων, ούτε έγινε κατανοητή η μεταστροφή του αφεντικού από έναν άνθρωπο του πνεύματος σε έναν άνθρωπο που αποδέχεται τελικά τις επίγειες απολαύσεις. Η αέναη ανησυχία του συγγραφέα για τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν, για τη σχέση με τον θεό, οι φιλοσοφικές του αναζητήσεις δεν εκφράστηκαν στον βαθμό που άρμοζε.

Όσον αφορά στις γυναικείες παρουσίες, δόθηκε ένας σαφής κι επιτυχής χαρακτηρισμός, ωστόσο οι κομβικές σκηνές του θανάτου και της χήρας και της μαντάμ Ορτάνς δεν αποδόθηκαν με την ένταση που επιβάλλεται και έλειπε το γκροτέσκο στοιχείο. Πρόκειται για δύο πολύ σημαντικές σκηνές για την πλοκή και τους χαρακτήρες - αν όχι οι σημαντικότερες - και η απόδοσή τους δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες μας.

Μετά από τη σκηνή του θανάτου της χήρας υπάρχει μία επιτάχυνση στην υπόθεση δυσανάλογη με την πύκνωση του υπόλοιπου έργου, επομένως επιστρέφουμε σε εκείνο που υποστηρίξαμε νωρίτερα σχετικά με την επεξεργασία του βιβλίου.

Oι Ρέππας - Παπαθανασίου δεν ακολούθησαν τη γραμμή που κρατούν συνήθως στα έργα τους, τον ιδιαίτερο δηλαδή τρόπο να σχολιάζουν όσα συμβαίνουν με έντονες παρεμβάσεις και επιτηδευμένο χιούμορ. Αν και τα στοιχεία αυτά υπήρχαν στην παράσταση, η «δοσολογία» ήταν ικανοποιητική.

Η σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή ήταν πολύ έξυπνη. Έχοντας παρακολουθήσει κι άλλες παραστάσεις του αλλά και συζητήσεις, παρατηρώ πως πολλές σκέψεις και αντιλήψεις του καταλήγουν να εκφράζονται μέσα από τους ηθοποιούς. Μπορεί να αποδώσει με ευκολία τη σύζευξη τραγικού και κωμικού στοιχείου. Ακόμη, αξιοποιεί κάθε δυνατότητα του ευρηματικού σκηνικού, ενσωματώνει, μάλιστα, την αλλαγή σκηνικών μέσα στην παράσταση, διανθίζοντάς την με μουσική και χορό. Η πρόσοψη ενός διώροφου σπιτιού στο χωριό μετατρέπεται εύκολα στο καφενείο του λιμανιού, σε καράβι, στο καφενείο του χωριού, στα σπίτια του χωριού, της χήρας, της Μαντάμ Ορτάνς, σε εκκλησία, στον προαύλιο χώρο μοναστηριού. Αριστερά της σκηνής βρίσκεται μία μικρή ξύλινη κατασκευή, η οποία αναπαριστά την καλύβα στο ακρογιάλι, όπου εργάζονταν το αφεντικό και ο Ζορμπάς.

Οι ερμηνείες ήταν πολύ καλές με την Ταμίλα Κουλίεβα να ξεχωρίζει ως Μαντάμ Ορτάνς και τον Τάκη Παπαματθαίου ως Μιμιθός. Η ερμηνεία της Ταμίλα Κουλίεβα απέδιδε όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας της Μαντάμ Ορτάνς, όπως σκιαγραφούνται στο βιβλίο αλλά και όπως ερμηνεύονται στην ταινία. Μας κέντρισε το ενδιαφέρον περισσότερο από τους άλλους ρόλους, ήταν μία πολύ επιτυχημένη επιλογή. Ο Τάκης Παπαματθαίου ερμήνευσε τον Μιμιθό και μας χάρισε στιγμές γέλιου χωρίς να αλλοιώνει την ποιότητα του ρόλου του. Η όποια υπερβολή διακρίναμε στον ρόλο του Μιμιθού υπήρξε και σε άλλους ρόλους και θεωρώ ότι οφείλεται σε μία γενικότερη τάση υπερβολής που διατρέχει το έργο, χωρίς όμως να γίνεται κατανοητός ο σκοπός της. 

Για τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη δεν χωρά να πούμε κάτι. Έχει καταφέρει να αποδώσει όλα τα χαρακτηριστικά του Ζορμπά στην ιδιαίτερη αυτή μελωδία, που πια είναι γνώριμη σε όλους. Η τελευταία σκηνή, οπότε ακούγεται και το κομμάτι αυτό, είναι αρκετά δυνατή. Μάλιστα, όπως συνέβη και με δύο τρεις σκηνές ακόμη, αναπαριστά τη σκηνή από την ταινία. 

Συνοψίζοντας, η υπερπαραγωγή του καλοκαιριού μας προβλημάτισε αρκετά. Ένα καλό αποτέλεσμα, που δεν ανταποκρίθηκε τουλάχιστον μέχρι στιγμής στις προσδοκίες των περισσότερων θεατών. Εμείς εντοπίσαμε και αναλύσαμε τα σημεία που μας προβλημάτισαν, ωστόσο ο καθένας μορφώνει τη δική του άποψη, επομένως δεν έχετε παρά να διαπιστώσετε μόνοι σας, αν σας αρέσει η θεατρική μεταφορά του Αλέξη Ζορμπά. Άλλωστε πάντοτε βγαίνουμε κερδισμένοι παρακολουθώντας μία παράσταση!

Σχετικό θέμα

Θεατρική σεζόν 2018-19

«Ζητείται Ψεύτης»: O Ψευτοθόδωρος του Ψαθά στο Παλλάς