Έχουν περάσει αρκετά λεπτά από την στιγμή που πρωτοαντίκρισες την μορφή της, όντας ακόμα συνεπαρμένος από την εικόνα της Αφροδίτης του Botticeli, συνεχίζεις την περιπλάνηση σου στην Uffizi Gallery. Πλήθος κόσμου έχει συγκεντρωθεί μπροστά από ένα άγνωστο έκθεμα στο δωμάτιο 90. Πλησιάζεις. Ο πίνακας είναι βίαιος, σκοτεινός και θεατρικός. Είναι Caravaggio, συλλογίζεσαι, όμως η επιγραφή σε διαψεύδει: "Judith Beheading Holofernes, Artemisia Gentileschi, 1620". Παράξενο, ήσουν τόσο σίγουρος! Μα ποια τελικά ήταν η Artemisia Gentileschi και ποια η σημασία του πίνακα που κοιτάς;
Η Artemisia Gentileschi γεννιέται το 1593 στην Ρώμη. Πατέρας της υπήρξε ο επίσης ζωγράφος Orazio Gentileschi. Αναγνωρίζοντας το ταλέντο της κόρης του, ο Orazio ενθαρρύνει την ενασχόλησή της με τη ζωγραφική, προσλαμβάνοντας τον γνωστό, εκείνη την εποχή, ζωγράφο Agostini Tassie ως δάσκαλό της. Ο Tassie θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην ζωή και στο έργο της Artemisia. Το 1611 θα ξεκινήσει στην Ρώμη πολύμηνη δίκη για τον βιασμό της Gentileschi από τον Tassie, τα πρακτικά της οποίας σώζονται ως σήμερα. Αν και ο δράστης θα κριθεί ένοχος, θα σωθεί τελικώς χάρη στην παρέμβαση του Πάπα, ενώ η Artemisia, εκτός του τραύματος της κακοποίησης, θα πρέπει να αντιπαρέλθει και τον εξευτελισμό που βίωσε στην δικαστική αίθουσα για να αποδείξει τον βιασμό της.
Ένα έτος μετά την δίκη, η Gentileschi θα καταφύγει στην Φλωρεντία, όπου θα γίνει η πρώτη γυναίκα μέλος της Accademia delle Arti del Disegno, γεγονός που σημαίνει πως μπορεί πλέον να εκτελεί παραγγελίες και να αγοράζει τις πρώτες ύλες της, δίχως την διαμεσολάβηση κάποιου άνδρα.
«Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», Artemisia Gentileschi, 1612.
Πηγή: Museo Capodimonte
Το 1612, κατά παραγγελία του Cosimo II de Medici η Gentileschi θα ζωγραφίσει τον πίνακα «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», που σήμερα στεγάζεται στο Μουσείο Capodimonte της Νάπολης. Το θέμα του έργου αντλείται από την Βίβλο και την ιστορία της Ιουδήθ, μιας όμορφης χήρας από την Βαιτυλούα, που τον 4ο αιώνα π.Χ, αφού πρώτα σαγηνεύει και μεθά τον Ολοφέρνη, Ασσύριο στρατηγό του Ναβουχοδονόσορα που πολιορκούσε την πόλη, τον αποκεφαλίζει με τη βοήθεια της υπηρέτριας της, με αποτέλεσμα τη λύση της πολιορκίας. Οκτώ χρόνια μετά την εκτέλεση της πρώτης σύνθεσης, η Gentileschi θα επανέλθη στο θέμα, ζωγραφίζοντάς το με περισσότερο συναίσθημα και πυγμή.
«Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», Artemisia Gentileschi, 1620.
Πηγή: Uffitzi Gallery
Η βίαιη ιστορία της Ιουδήθ αποτελεί από τα πιο πολυζωγραφισμένα επεισόδια της Βίβλιου. Μερικοί από τους καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από αυτή είναι οι Cristofano Allori (1612), Orazio Gentileschi (1624), Lucas Cranach ο γηραιότερος (1530), Sandro Botticeli (1470), Andrea Mantegna (1495/1500), Onorio Marinari (1680). Εντούτοις, o Caravaggio υπήρξε ο πρώτος που απεικόνισε την βαύναση πράξη της δολοφονίας, πιθανώς το 1599. H Artemisia, που ήταν μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας του Caravaggio, ακολούθησε τα βήματα του δασκάλου της, ασπαζόμενη την μπαρόκ αισθητική που είχε ήδη ξεκινήσει ν' αναπτύσσεται στην Ιταλία.
Έντονα επηρεασμένη από το μπαρόκ κίνημα, που αποσκοπούσε, αρχικώς, στον εντυπωσιασμό των θεατών μέσω των έντονων συνθέσεων στην χρωματική παλέτα και στις φωτοσκιάσεις και δευτερευόντως στην αποτύπωση των συναισθημάτων, η ζωγράφος δίνει στους χαρακτήρες της ένα έντονο και δραματικό προσωπείο. Στα πρόσωπα των δύο γυναικών, αλλά και στην κίνηση των χεριών τους, βλέπουμε το μέγεθος της προσπάθειας που καταβάλλουν για να ακινητοποιήσουν τον Ολοφέρνη, καθώς και την αποφασιστικότητά τους να φέρουν εις πέρας την πράξη τους. Από την άλλη μεριά, ο Ολοφέρνης, αν και ογκώδης, αδυνατεί να αντισταθεί. Στο πρόσωπό του βλέπουμε την φρίκη και τον πόνο ενός ανθρώπου που πεθάνει.
Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι η σύνθεση της Gentileschi είναι τόσο δυνατή που ξεπερνά σε δραματικότητα ακόμα και τον «μάστερ του μπαρόκ» Caravaggio. Ο πίνακας του τελευταίου, παραδείγματος χάριν, είναι λιγότερο έντονος (δείτε παρακάτω). Το αίμα του Ολοφέρνη ρέει στυλιζαρισμένο. Η Ιουδήθ του Caravaggio όχι μόνο μοιάζει αποτροπιασμένη από την ίδια της την πράξη, αλλά κρατά απόσταση ασφαλείας από το θύμα της. Η υπηρέτριά της, από την άλλη, απλώς παρακολουθεί την τέλεση της δολοφονίας.
«Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», Caravaggio, 1599.
Πηγή: Palazzo Barberini
Αντιθέτως, η Artemisia καθιστά την υπηρέτρια συνένοχο, χαρίζοντάς της νιάτα και μυϊκή δύναμη. Η Ιουδήθ της, δε, είναι δυναμική και αποφασισμένη. Πολλοί θεωρούν μάλιστα πως στο πρόσωπο της Ιουδήθ βλέπουμε την ίδια τη ζωγράφο να σκοτώνει τον βιαστή της. Δύο στοιχεία συνηγορούν προς αυτή τη θέση. Πρώτον, η ομοιότητα που εμφανίζει η Ιουδήθ με την Gentileschi και δεύτερον, το βραχιόλι της Ιουδήθ που απεικονίζει ένα ελάφι, έμβλημα της θεάς Άρτεμις (Artemisia). Επιπλέον, η Artemisia δεν φοβάται να γίνει βίαιη και «λερώσει» το σκηνικό της, αποτυπώντας ορθά την ροή του αίματος και τον τρόπο τέλεση ενός αποκεφαλισμού. Ίσως η απεικόνιση αυτή να είναι προϊόν έρευνας της ζωγράφου, η οποία ενδεχομένως να είχε παραστεί σε αρκετές εκτελέσεις (σύνηθες φαινόμενο για την εποχή).
Σημαντικό στοιχείο του πίνακα είναι το σπαθί. Είναι εμφανές πως το φονικό όπλο έχει την μορφή του σταυρού. Η λεπτομέρεια αυτή, αν και φαντάζει μηδαμινή, εντούτοις είναι μεγάλης σημασίας. Ας μην λησμονούμε ότι η μπαρόκ τέχνη αναπτύχθηκε έχοντας λάβει σε μεγάλο βαθμό την στήριξη της Καθολικής εκκλησίας, η οποία την χρησιμοποίησε για να κοινωνήσει στους πιστούς θρησκευτικά θέματα και για να καταπολεμήσει την ραγδαία ανάπτυξη του Προτεσταντισμού. Η Ιουδήθ της Gentileschi δολοφονεί τον Ολοφέρνη αλλά και τους «αιρετικούς».
Η Artemisia Gentileschi θα πεθάνει το 1653 στην Νάπολη, έπειτα από 40 χρόνια ενεργής καλλιτεχνικής πορείας, έxοντας αφήσει ως παρακαταθήκη μια σειρά έργων, όπου πρωταγωνιστούν δυναμικές γυναίκες, όπως αυτές του εξεταζόμενου πίνακα. Οι πίνακές της, όμως, θα παραμείνουν άγνωστοι για 350 χρόνια στο ευρύ κοινό, καθώς η δημιουργός τους ήταν γυναίκα και ο χώρος της τέχνης προνόμιο των ανδρών. Ευτυχώς, για την Artemisia αλλά και για εμάς, το φεμινιστικό κίνημα θα αποκαταστήσει το έργο της.
Ο πίνακας «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη» βρίσκεται στην Uffitzi Gallery της Φλωρεντίας, μαγνητίζοντας τα βλέμματα των θεατών με την δυναμική και την βιαιότητά του.
Διαβάστε ακόμα
Σχετικό θέμα