Το σημερινό, τέταρτο «μάθημα» ζωγραφικής θα μας ταξιδέψει ως το Ντελφτ της Ολλανδίας, στην πόλη όπου έζησε και εργάστηκε ο ζωγράφος μας, Johannes Vermeer (1632-1695).
Ο Vermeer, ο οποίος θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της «Χρυσής Εποχής» της Ολλανδικής ζωγραφικής (1584-1702), ξεκίνησε την καριέρα του με έργα που αντλούσαν την θεματολογία τους από Βιβλικά ή μυθολογικά επεισόδια. Εντούτοις, οι μεταγενέστεροι πίνακες του ήταν εκείνοι που απέκτησαν μεγαλύτερη φήμη και τον καταξίωσαν καλλιτεχνικά. Στα έργα αυτά, βλέπουμε τον ζωγράφο μας να απεικονίζει είτε στιγμιότυπα της καθημερινότητας σε εσωτερικούς χώρους (ρωπογραφία), όπως στην «Γαλατού» (1658), ή στην «Κοπέλα καθισμένη στο βιργινάλι» (1670), είτε ρωπογραφίες με σκηνές από τη ζωή της ανερχόμενης αστικής/εμπορικής τάξης (η οποία υπήρξε μια από τις κύριες πηγές χρηματοδότησης των έργων του), όπως στον πίνακα «Η Τέχνη της Ζωγραφικής» (1666–68), «Γυναίκα με λαούτο» (1666).
Το 1665, ο Vermeer θα φιλοτεχνήσει έναν από τους πλέον διάσημους πίνακες του, «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» ("Meisje met de parel"), στο κέντρο του οποίου φιγουράρει με τον πιο αφοπλιστικό τρόπο μια άγνωστη κοπέλα, η επονομαζόμενη και ως «Μόνα Λίζα του Ευρωπαϊκού Βορρά». Η εικόνα της νεαρής, με τα υγρά μάτια και τα μισάνοιχτα χείλη, είναι φυσικά αυτή που προσελκύει το βλέμμα των θεατών, γεννώντας απορίες σχετικά με την ταυτότητα της. Ωστόσο, όπως συμβαίνει και στην «Μόνα Λίζα» του Leonardo Da Vinci, η ταυτότητα της παραμένει ένα ανεξιχνίαστο μυστήριο, με πολλαπλές εκδοχές. Μια εκ των τριών επικρατέστερων εκδοχών υποστηρίζει πως η εικονιζόμενη είναι μια νεαρή υπηρέτρια που εργαζόταν στο σπίτι του ζωγράφου, με την οποία ο Vermeer είχε αναπτύξει έναν πλατωνικό έρωτα. Στην δεύτερη προτεινόμενη εκδοχή, η κοπέλα φέρεται να είναι η μεγαλύτερη από τις κόρες του ζωγράφου. Οι υποστηρικτές αυτής της εκδοχής για να τεκμηριώσουν την θέση τους, αναφέρουν πως το βλέμμα της κοπέλας δεν υποδηλώνει πάθος εραστών, αλλά τουναντίον είναι ένα βλέμμα αγνής αγάπης. Μάλιστα, υποστηρίζουν, πως το λευκό ρούχο, που εμφανίζεται γύρω από τον λαιμό της, αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο που συνηγορεί υπέρ της αγνότητας της εικονιζόμενης. Η τελευταία, και σαφώς λιγότερο ευφάνταστη, εκδοχή θέλει το πρόσωπο του πίνακα να είναι προϊόν της φαντασίας του δημιουργού.
Αν και αγνοούμε την ταυτότητα του μοντέλου, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο Vermeer το ζωγράφισε κατ΄εικόνα και καθ' ομοίωση των πατρόνων του. Τον 17ο αιώνα, οι Κάτω Χώρες, μέσω της Ολλανδικής εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, είχαν αποκτήσει μια ακμάζουσα εμπορική τάξη που διεκδικούσε την κοινωνικοπολιτική εξουσία της αριστοκρατίας. Ίσως, ο πίνακας να παρουσιάζει την άνοδο των εμπόρων στην ολλανδική κοινωνία. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να θεωρήσουμε πως η κοπέλα του Vermeer, είναι γόνος αστικής οικογένειας, γι'αυτό τον λόγο φέρει ένα ανατολίτικο γαλαζοκίτρινο τουρμπάνι στο κεφάλι της (σύμβολο των εμπορικών σχέσεων με την Ανατολή). Το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι της, ένδειξη πλούτου και κοινωνικού status, πιθανόν να πρόκειται για κασσίτερο, δεδομένου του μεγέθους και της κατοπτρικής ανάκλασης του.
Το δεύτερο μυστήριο γύρω από το έργο, έγκειται στο εάν η εικονιζόμενη μας προσεγγίζει ή απομακρύνεται από εμάς. Κι αυτό, όμως, το μυστήριο μέλλει να μείνει άνευ απαντήσεως. Στους περισσότερους πίνακες του, ο Vermeer απεικόνιζε νεαρές γυναίκες, με προσεγμένη αμφίεση, να στέκουν δίπλα στο παράθυρο ενός δωματίου που λούζεται από φως, διαβάζοντας ένα γράμμα ή παίζοντας ένα μουσικό όργανο. Σ' αυτά τα έργα, ο θεατής παρακολουθεί εξ΄αποστάσεως την σκηνή πίσω από μια κουρτίνα (η κουρτίνα εμφανίζεται στα έργα του με διπλό χαρακτήρα, αφενός για να διαχωρίσει τον χώρο της δράσης από τον χώρο του θεατή και αφετέρου να δώσει την αίσθηση της ουδέτερης παρατήρησης), όπως στον πίνακα του 1659, «Κορίτσι που διαβάζει ένα γράμμα δίπλα σε ανοιχτό παράθυρο» . Στον εξεταζόμενο, όμως, πίνακα, ο θεατής μετατρέπεται σε ενεργό δρώντα, «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» αναμφίβολα μάς μιλάει. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν πως η κοπέλα μοιάζει έτοιμη να ξεκινήσει διάλογο με τον θεατή, γυρίζοντας το κεφάλι της προς την μεριά του. Εντούτοις, δεν είναι λάθος και η ερμηνεία που θέλει την κοπέλα να μας αποχαιρετά, απευθύνοντας μας κάποια τελευταία λόγια πριν απομακρυνθεί. Ενδεχομένως, ο Vermeer να ήθελε να μιμηθεί το αινιγματικό χαμόγελο της «Μόνα Λίζα» του Da Vinci, κατασκευάζοντας άλλο ένα καλλιτεχνικό αίνιγμα.
Τα ενδιαφέροντα σημεία του πίνακα μας δεν σταματούν βεβαίως στα άνωθε. Σε επιστημονική εξέταση που υποβλήθηκε το 1994, αποκαλύφθηκε η παρουσία βλεφαρίδων γύρω από τα μάτια της κοπέλας, οι οποίες είναι φυσικά αόρατες δια γυμνού οφθαλμού. Επιπλέον, η τελευταία έρευνα που ολοκληρώθηκε το 2018, έδειξε πως ο Vermeer είχε τροποποιήσει την αρχική σύνθεση του πίνακα, μετακινώντας την κορυφή του μπλε μαντηλιού, τον αυχένα, καθώς και την θέση του αυτιού. Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει το στοιχείο, πως το μπλε χρώμα στο τουρμπάνι προέρχεται από ένα φυσικό μπλε λουλακί από το Αφγανιστάν, χρώμα που εκείνη την εποχή θεωρείτο ακριβότερο του χρυσού. Τέλος, η εξέταση έδειξε πως το απόκοσμο μαύρο φόντο είναι αποτέλεσμα αλλοίωσης που προέκυψε από την φθορά των χρόνων. Στην αρχική σύνθεση υποστηρίζεται, ότι το φόντο ήταν μια διπλωμένη πράσινη κουρτίνα.
Σήμερα, μπορείτε να συνομιλήσετε με «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», ελπίζοντας να σας αποκαλύψει κάποια από τα μυστικά της, στο Μουσείο Mauritshuis της Χάγης, όπου και στεγάζεται.